به مناسبت زادروز اصغر فرهادی؛

«اصغر فرهادی»؛ روایتگر کاربلد قصه‌های روزگار جوانی تا قهرمان

اصغر فرهادی یکی از معروف‌ترین کارگردانان سینمای ایران محسوب می‌شود که از نویسندگی روزگار جوانی تا کارگردانی قهرمان را در کارنامه خود دارد. 

---

شاید اصغر فرهادی یکی از معروف‌ترین کارگردانان سینمای ایران باشد اما فرهادی چگونه از یک فیلمنامه نویس و کارگردان تلویزیونی و نوشتن ماه مهربان، روزگار جوانی و داستان یک شهر و همکاری با ابراهیم حاتمی‌کیا در ارتفاع پست به چنین جایگاه رفیعی در سینمای جهان رسید؟

فیلم سینمایی قهرمان آخرین ساخته‌ی اصغر فرهادی این روزها بر روی پرده سینماست. باید منتظر ماند و نظر منتقدین را در مورد این فیلم فرهادی خواند.

در ادامه مروری داریم بر آثار اصغر فرهادی در سینما:

رقص در غبار (۱۳۸۱)/ شروع فیلمسازی

اولین فیلم اصغر فرهادی در مقام کارگردان بهترین فیلم او نیست اما در همان نگاه اول خبر از حضور کارگردان و نویسنده‌ای آینده‌دار را می‌دهد. فیلم داستان جوانی به نام نظر (یوسف خداپرست) را روایت می‌کند که در اتوبوس عاشق دختری به نام ریحانه (باران کوثری) می‌شود و با او ازدواج می‌کند اما پس‌ از مدتی به دلیل شنیدن حرف‌هایی که مردم در مورد مادر ریحانه (نوبر قنیریان) می‌زنند از ریحانه طلاق می‌گیرد، برخلاف‌ آثار بعدی‌ فرهادی اینجا او تنها فیلمی در حد و اندازه‌های سینمای ایران ساخته و هر چند فیلم جای پای فرهادی را در سینمای ایران کمی محکم می‌کند اما به جز شخصیت پیرمرد (فرامرز قریبیان) که یک سر و گردن از بقیه‌ی اجزای فیلم بهتر است هیچ دست‌آورد هنری خاصی برای فرهادی ندارد.

شهر زیبا (۱۳۸۲)/ تلاش برای ادامه دادن

فیلم داستان جوانی به نام اعلا (بابک انصاری) را روایت می‌کند که پس از آزادی‌ از زندان برای کمک به دوستش اکبر (حسین فرضی‌زاده) و نجات او از طناب دار به همراه خواهر اکبر (ترانه علیدوستی) تلاش می‌کند تا از شاکیان اکبر رضایت بگیرد. موضوع اعدام نوجوانانی که قبل از ۱۸ سالگی مرتکب جنایت شده‌اند و بعد از تولد ۱۸ سالگی‌شان حکم اعدام‌شان اجرا می‌شود همواره یکی از موضوعات مهم و ملتهب اجتماعی بوده است که با رسانه‌ای شدن تبدیل یه یکی از موضوعات داغ رسانه‌ می‌شود و فرهادی‌ در دومین فیلمش به سراغ چنین موضوعی رفته، شهر زیبا هر چند برخلاف رقص در غبار در ایران جوایز کمتری دریافت کرد اما حضور آن در جشنواره فیلم ورشو و برنده شدن جایزه بزرگ این جشنواره آغازی‌ بود برای حضور فرهادی‌ کارگردان در جشنواره‌های‌ معتبر غربی.

چهارشنبه سوری (۱۳۸۴)/ اولین نگاه به طبقه‌ی متوسط

سومین فیلم اصغر فرهادی کارگردان، داستان افرادی را در روز چهارشنبه سوری روایت می‌کند، روح انگیز (ترانه علیدوستی) صبح چهارشنبه سوری به خانه‌ی زوجی (هدیه تهرانی و حمید فرخ‌نژاد) می‌رود تا خانه‌ی آن‌ها را تمیز کند اما مژده (هدیه تهرانی) را در حالتی غریب پیدا می‌کند، او مشکوک است که همسرش (حمید فرخ‌نژاد) به او با زن همسایه (پانته‌آ بهرام) خیانت می‌کند و برای به دنبال اثبات این موضوع است. این فیلم از این باب در کارنامه‌ی‌ فرهادی اهمیت دارد که در آن به زندگی و مشکلات طبقه‌ی متوسط پرداخته می‌شود که فرهادی در فیلم‌های بعدی خود نیز به سراغ آن رفت. در ضمن هر چند پایان این فیلم هم مانند بیشتر فیلم‌های آقای فرهادی باز است اما سرنوشت نهایی زوج این فیلم را در تیتراژ فیلم جدایی نادر از سیمین مشاهده کرده، فقط کافی است به شناسنامه‌هایی که نشان داده می‌شوند کمی دقت کنید.

درباره الی (۱۳۸۷)/ ماجرا یا درباره الی، مسئله این است

به اعتقاد برخی از منتقدین و سینه‌فیل‌ها اولین شاهکار اصغر فرهادی که برخی حتی آن‌ را بهترین فیلم او نیز می‌دانند، درباره‌ی الی داستان تعدادی دوست را روایت می‌کند که برای تفریح با دوستان تازه از آلمان برگشته‌شان احمد (شهاب حسینی) به شمال می‌روند و در این بین مربی مهد کودکی به نام الی (ترانه علیدوستی) را نیز دعوت می‌کنند تا آن دو را با هم آشنا کنند. ماجرای فیلم اما از زمانی شروع می‌شود که الی در دریا گم می‌شود و این موضوع باعث می‌شود که این گروه شروع به قضاوت و تهمت‌زنی به یکدیگر بکنند و با رسیدن نامزد الی (صابر ابر) آن‌ها از ترس دروغ‌های عجیبی را به الی  نسبت می‌دهند. فرهادی در این فیلم نیز مانند فیلم‌های قبلیش به مسئله‌ی قضاوت و اتهام‌زنی میان شخصیت‌ها می‌پردازد اما به گونه‌ای عمل می‌کند که مخاطب را نیز درگیر این قضاوت می‌کند. این فیلم هر چند بیننده را یاد شاهکار بزرگ میکل‌آنجلو آنتونیونی ماجرا (۱۹۶۰) می‌اندازد، اما برخلاف اثر مدرن آنتونیونی فیلم فرهادی ماجرای گم شدن شخصیتش را رها نمی‌کند.درباره الی فرهادی را برای اولین بار به عنوان یک فیلمساز مهم به جهان معرفی کرد، حضور فیلم در جشنواره برلین و بردن جایزه خرس نقره‌ای برای بهترین کارگردانی و حضور موفق در دیگر جشنواره‌های بین‌المللی و نقدهای بسیار مثبت و تمجیدهای مختلف تنها فرهادی را برای موفقیت‌های‌ بعدی خود آماده می‌کرد، برای مثال دیوید بوردول منتقد و نظریه‌پرداز‌ مشهور سینمایی  و یکی از مولفان کتاب‌های مشهور تاریخ سینما و هنر سینما بعد از مشاهده‌ی‌ این فیلم آن را «بهترین فیلم سال جهان تا به اینجا» نامید.

جدایی نادر از سیمین (۱۳۸۹)/ اسکار در دستان مرد ایرانی

شاید معروف‌ترین فیلم اصغر فرهادی و فیلمی که او را به سینماروهای‌ عادی جهان نیز معرفی کرد، موضوع فیلم با توجه به اسم آن مشخص است، نادر (پیمان معادی) و سیمین (لیلا حاتمی) می‌خواهند از یکدیگر جدا شوند چرا که سیمین قصد مهاجرت دارد اما نادر نه علاقه‌ای‌ به مهاجرت دارد و نه می‌خواهد پدر آلزایمری‌اش‌ (علی‌اصغر شهبازی) را تنها بگذارد، همچنین دختر آن‌ها، ترمه (سارینا فرهادی) نیز باید تصمیم بگیرد که می‌خواهد با کدام یک از آن‌ها زندگی کند، همچین حضور پرستار راضیه (ساره بیات) پرستار پدر نادر در خانه‌ی آن‌ها و سقط شدن ناگهانی جنینش و ماجراهایی که بین او و همسرش حجت (شهاب حسینی) رخ می‌دهد نیز ماجرا را برای نادر و سیمین بیش از پیش پیچیده می‌کند. توضیح دادن در مورد ‌ این فیلم و جوایزی که برنده شده و ماجرهایی که پشت سر گذرانده خود مطلبی جداگانه می‌طلبد اما فکر می‌کنم اشاره کردن تنها به دو موضوع مهم برای اثبات اینکه جدایی نادر از سیمین فیلم مهم و خوبی است کافی باشد، یکی اینکه راجر ایبرت منتقد معروف آمریکایی در پایان سال ۲۰۱۱ فیلم را به عنوان بهترین فیلم سال انتخاب کرد و اینکه وودی آلن که شب اسکار مانند همیشه حضور نداشت تا این بار اسکار بهترین فیلم‌نامه اورجینال برای فیلم نیمه شب در پاریس (۲۰۱۱) با خود به خانه ببرد به تام برنارد از مدیران پخش استودیوی سونی پیکچرز گفته بود که «به نظر او جدایی بهترین فیلم سال است و باقی موارد مربوط به جوایز هستند.»

تنها یک سال بعد از موفقیت‌های چشم‌گیر جدایی نادر از سیمین (۱۳۸۹) فرهادی به سراغ اولین پروژه‌ی بین‌المللی‌اش رفت، گذشته داستان احمد (علی مصفا) را روایت می‌کند که به پاریس می‌رود تا از همسرش مارین (برنیس بژو) جدا شود اما متوجه می‌شود که همسرش با مردی به نام سمیر (طاهر رحیم) رابطه دارد در حالی که سلین همسر اول سمیر در بیمارستان و در کما به سر می‌برد. گذشته بار بزرگی را بر دوش خود دارد، یکی از مهم‌ترین آثار تولید مشترک سینمای ایران با یک کشور غربی تا به آن روز به شمار می‌رفت که کارگردانی برنده اسکار آن را ساخته بود، حتی اگر برنده شدن در اسکار را در نظر نگیریم انتظارات و کنجکاوی‌ها از فیلم جدید اصغرفرهادی به نهایت خود رسیده بودند، مشخصا گذشته در مقایسه با جدایی نادر از سیمین (۱۳۸۹) فیلم بهتر و حتی مهم‌تری نیست اما نتیجه‌ی یک فیلم تماشایی اما قدرنادیده است که شاید به خاطر مقایسه با فیلم قبلی فرهادی هیچگاه نتوانست حداقل در ایران به مقامی که لایقش است برسد، فیلم در حالی که خارج از ایران عمدتا با نقدهای مثبت روبرو شد که در ایران منتقدان آن را فیلمی متوسط یافتند و امروزه نیز کمتر کسی به این فیلم اشاره می‌کند در حالی که گذشته یکی از جذاب‌ترین و بهترین آثار فرهادی است.

فروشنده (۱۳۹۴)/ بالاخره چه شد، سیاست برد یا هنر؟

فرهادی در حالی هفتمین فیلمش را ساخت که تبدیل به یک فیلمساز بین‌المللی و معروف شده است، فروشنده با نام قبلی برسد به دست آهو داستان رعنا (ترانه علیدوستی) و عماد (شهاب حسینی) را روایت می‌کنند که به دلیل نشست زمین در کنار خانه‌ی‌شان مجبور می‌شوند به یک واحد کوچک نقل مکان کنند که قبلا در اختیار زنی به نام آهو بوده. یک شب و پس از اجرای نمایش مرگ فروشنده که رعنا و عماد بازیگران آن هستند رعنا زودتر به خانه می‌رود و پس از به صدا درآمدن زنگ آیفون در را باز می‌کند در حالی که نمی‌داند چه کسی پشت در است. فیلم با هوشمندی تمام به اینکه دقیقا چه اتفاقی برای رعنا افتاده است به بیننده پاسخ درستی نمی‌دهد و در تمامی فیلم و مشخصا پایان بندی آن این سوال و تعلیق برای او وجود دارد که چه اتفاقی افتاده، فروشنده در حالی دومین اسکار فرهادی را در بخش بهترین فیلم خارجی زبان برای او به ارمغان آورد که برخی از منتقدین و تماشاگران جایزه‌ی او را سیاسی و نتیجه‌ی اقدامات رئیس جمهور آمریکا می‌دانستند.

همه می‌دانند (۲۰۱۸)/ افول یا آغاز دورانی تازه