ماهنامه صبا
در این گزارش بر سرنوشت پنج چهره شاخصِ اولین فیلم توقیفی پس از انقلاب پرداخته ایم.
مستند «برزخی ها» به کارگردانی عارف افشار ماجرای ساخت، اکران و توقیف فیلم سینمایی «برزخی ها» نخستین ساخته سینمایی ایرج قادری پس از انقلاب را بررسی می‌کند. این مستند محصول سازمان اوج است که سال پیش در جشنواره حقیقت رونمایی شد و مورد توجه قرار گرفت. چندی است نیز اکران آنلاین مستند «برزخی‌ها» در شبکه خانگی (سامانه هاشور) شروع شده و به این مناسبت مروری داریم بر سرنوشت پنج چهره شاخصِ اولین فیلم توقیفی پس از انقلاب.
محمد علی فردین
فردین قهرمان کشتی بود و در اوج شهرت به سر می‌برد که اسماعیل کوشان به بازیگری دعوتش کرد. سال ۳۸ او با «چشمه آب حیات» ساخته سیامک یاسمی وارد دنیای بازیگری شد و چند سال بعد با «گنج قارون» شهرتش به اوج رسید. زنده یاد فردین پیش از انقلاب در ۶۴ اثر سینمایی حضور یافت و در غالب فیلم‌ها نقش اصلی داشت. سلطان قلبها، کوچه مردها، گنج قارون، چرخ فلک، مرد هزار لبخند، باباشمل، میعادگاه خشم، همای سعادت، جوانمرد، برزخی‌ها، غزل و … از جمله فیلم‌هایی مطرح فردین هستند. او از معدود بازیگرانی است که شمایل سوپراستار بر تن داشت و با حضورش گیشه فیلم‌ها تضمین می‌شد. کارگردانی، دیگر فعالیت فردین پیش از انقلاب است.
در مستند «برزخی‌ها» اشاره می‌شود که فردین با حضور در فیلم «برزخی‌ها» می‌خواست حسن نیت خود را به مسولان فرهنگی اوایل انقلاب ثابت کند. برای همین در فیلمی با موضوع وطن پرستی بازی کرد و از قضا اکران آن با استقبال فراوان مواجه شد. با این حال برخی تندورها، گذشته فردین را بهانه کردند و «برزخی‌ها» به محاق رفت. این بازیگر نیز ممنوع الکار شد و در سال‌های بعد و با کاسته شدن حساسیت‌ها، حاضر نشد در هیچ فیلمی بازی کند و تمام فعالیتش در این حوزه به سینماداری محدود شد. محمد علی فردین ۱۸ فروردین ۸۹ دار فانی را وداع گفت و پیکرش با حضور انبوه علاقمندان به خاک سپرده شد.
ناصر ملک مطیعی
قصه ناصر ملک مطیعی پنجم خرداد ۱۳۹۷ تمام شد. قصه‌ای که در آن شرح زندگی بازیگری نهفته است که خیلی زود به شهرت دست یافت و نزدیک به سه دهه در سینما یکه تازی کرد. گاهی به تنهایی جوان اول بود و گاه سایه رقبا را کنار خود می‌دید. ملک مطیعی با شمایل مردانه‌اش محبوب طیف زیادی از مخاطبان سینما بود. شمایلی که ناصر در آن با کت مشکی، پیراهن سفید و گاهی کلاه مخملی ظاهر می‌شد و شخصیت‌های لوطی مسلک را به نمایش می‌گذاشت.
زنده یاد ملک مطیعی کارش را سال ۱۳۲۸ با بازی در فیلم «واریته بهاری» شروع کرد و در پیش از انقلاب در نزدیک به ۱۰۰ فیلم حضور داشت. «بابا شمل» ، «قیصر»، «چهارراه حوادث»، «صلات ظهر»، «مرد»، «قلندر»، «طوقی»، «سه قاپ» و … از جمله آثار شاخص این بازیگر هستند.
ملک مطیعی هم مثل فردین تصمیم داشت با حضور در «برزخی‌ها» مسیری تازه آغاز کند اما مجبور به خانه نشینی شد. او سال‌های بعد هم ترجیح داد پیشنهادها را رد کند تا این که سال ۱۳۹۲ پس از ۳۵ سال دوری از سینما بالاخره در فیلم «نقش نگار» ساخته علی عطشانی بازی کرد. فیلمی که البته رهاوردی برای این بازیگر به همراه نداشت.
اتفاق عجیب سال ۹۶ رخ داد؛ زمانی که برنامه «دورهمی» شبکه نسیم و برنامه «من و شما» شبکه شما دو مصاحبه ضبطی با حضور او آماده کردند اما در آستانه پخش جلوی هر دو برنامه گرفته شد! ملک مطیعی در سال‌های دوری از سینما، در ایران ماند و شغلی دیگر برای گذران امور برگزید.
سعید راد
او هم مثل فردین ورزشکار بود و فیزیکش مناسب سینما. سعید راد سال ۱۳۵۰ اولین تجربه بازیگری‌اش را در «خداحافظ رفیق» به ثبت رساند و در همان گام اول نشان داد الفبای بازیگری را می‌داند. نزدیک به ۳۵ فیلم سهم سعید راد از سینمای پیش از انقلاب است. او بعد از انقلاب هم فرصت بازی در چندین فیلم را بدست آورد؛ از جمله «خط قرمز»، «دادشاه»، «برزخی‌ها» و «عقاب‌ها».
هرچند راد بعد از برزخی‌ها، در چند فیلم بازی کرد اما بالاخره او هم با سد ممنوع الکاری مواجه شد و سال ۶۳ پس از بازی در عقاب‌ها ایران را ترک کرد. زندگی راد در خارج از کشور توام با سختی‌های فراوان بوده است تا جایی که خودش می‌گوید برای گذران زندگی حتی سراغ رانندگی تاکسی هم رفته است. سعید راد از ایران رفت اما مترصد پیشنهاد بازیگری بود تا برگردد. او یک جمله معروف دارد: «هیچ‌وقت خارج از کشور چمدان‌هایم را باز نکردم؛ برای اینکه می‌دانستم جای من اینجاست.»
اوایل دهه هشتاد سعید راد برای بازی در فیلم «زنگی و رومی» ناصر تقوایی به ایران برگشت که این فیلم ساخته نشد. سال ۸۱ احمدرضا درویش پیشنهاد «دوئل» را به او داد و این گونه بار دیگر راد به سینمای ایران بازگشت و تبدیل به بازیگری پرکار شد. سریال «گیل دخت» تازه‌ترین فعالیت اوست؛ سریالی که پنج شنبه و جمعه‌ها از شبکه یک پخش می‌شود.
ایرج قادری
زنده یاد ایرج قادری از جمله کارگردان‌های پرکار پیش از انقلاب بود که حاصل فعالیتش ساخت ۲۷ فیلم شده است. فیلم‌های او گیشه پسند بودند و برای ذائقه مخاطب عام ساخته می‌شدند. قادری خودش در این فیلم‌ها هم بازی می‌کرد و شهرتش میان عامه مخاطب به بازی‌هایش برمی گردد. «دادا» و «برزخی‌ها» اولین فیلم‌هایی هستند که قادری سال ۶۱ کارگردانی کرد. این فیلم‌ها تحت تاثیر فضای انقلاب و بوجودن آمدن شرایط جدید ساخته شدند. او سال ۶۳ «تاراج» را کارگردانی کرد و بعد از آن ممنوع الکار شد. البته بعد از «برزخی‌ها» که قادری در آن بازی هم داشت، تا سال‌ها اجازه حضور مقابل دوربین را نیافت.
قادری سال ۷۳ فیلم «می‌خواهم زنده بمانم» را کارگردانی کرد؛ فیلمی که شاخص ترین اثر کارنامه‌اش هم بحساب می‌آید. این فیلم بر اساس یک داستان واقعی و با فیلمنامه رسول صدرعاملی ساخته شد که هم تحسین برخی منتقدان را به همراه داشت و هم به فروش مطلوبی دست یافت.
پس از این فیلم فعالیت قادری از سر گرفته شد و بالاخره سال ۸۴ بار دیگر در فیلم «آکواریوم» به کارگردانی خودش، مقابل دوربین هم رفت. «محاکمه»، «پاتو زمین نگذار» و «شبکه» دیگر فیلم‌هایی هستند که او ساخت و در آن ها بازی کرد. قادری ۱۷ اردیبهشت ۹۱ دار فانی را وداع گفت و آخرین فیلمش شبکه بعد از فوت او اکران شد. قادری گزینه اصلی ساخت سریال «ستایش» بود اما بیماری مانع از شکل گیری این اتفاق شد.
سعید مطلبی
از سال ۱۳۴۷ تا سال ۱۳۸۵ نام ۴۰ فیلمنامه در کارنامه سعید مطلبی ثبت شده است. این آماری رسمی است اما گفته می‌شود او پس از انقلاب فیلمنامه‌های دیگری هم نوشت که به اسم خودش ساخته نشده است. دلیل این اتفاق به ماجرای ممنوع الفعالیتی مطلبی پس از توقیف «برزخی‌ها» برمی گردد. سعید مطلبی ۱۰ بار هم در مقام کارگردان پشت دوربین ایستاده است.
او تا سال‌ها اجازه فعالیت رسمی نداشت و بالاخره سال ۶۹ «گالان» با فیلمنامه‌اش ساخته شد. پس از آن باز هم خبری از این نویسنده نبود تا این که سال ۸۵ «محاکمه» به کارگردانی ایرج قادری روی پرده سینماها رفت.
اتفاق مهم برای مطلبی پس از انقلاب با سریال «ستایش» رخ داد که فصل اول آن سال ۸۹، فصل دوم سال ۹۲ و فصل سوم آن سال ۹۸ روی آنتن شبکه سه رفت. این سریال مورد توجه مخاطب عام قرار گرفت و بار دیگر نام مطلبی سر زبان‌ها افتاد. «ماه و پلنگ» سال ۹۵ و «یاور» سال ۱۴۰۰ دیگر سریال‌هایی هستند که با فیلمنامه مطلبی ساخته شدند اما توفیق «ستایش» را بدست نیاوردند.
سعید مطلبی سبک خاص خود در نوشتن را دارد. برای او در وهله اول مردانگی و اخلاق و نیز بازتاب سرنوشت در زندگی آدم‌ها اهمیت دارد. بیشتر فیلمنامه‌هایی که مطلبی نوشته را زنده یاد ایرج قادری کارگردانی کرده است. مطلبی رگ مخاطب را در دست دارد و می داند چگونه او را سرگرم کند. با این حال فیلمنامه‌های او چندان باب طبع منتقدان نبوده‌اند.«سکه شانس»، «صلات ظهر»، «همای سعادت»، « دادا» و «برزخی ها» شاخص‌ترین فیلمنامه‌های مطلبی محسوب می‌شوند.
برزخی‌ها از چه می‌گوید؟
در مستند «برزخی ها» این سوال در ذهن مخاطب کاشته می‌شود که راستی اگر این هنرمندان ممنوع الکار نمی‌شدند، کیفیت فیلم‌ها پس از انقلاب بالاتر نمی‌رفت؟ اصلا چرا به سد ممنوعیت خوردند؟ پاسخ این سوالات و نیز مرور وقایع تلخی که برای «برزخی ها» رقم خورد در این مستند وجود دارد. سعید مطلبی ناگفته‌هایی از فیلم بیان کرده اما سعید راد حاضر به مصاحبه نشده است. کارگردان مستند سراغ مسولان سینمایی دهه شصت هم رفته که «غالب» آن ها نسبت به تندورها علیه «برزخی ها» نادم هستند.
هنوز دیدگاهی منتشر نشده است