ماهنامه صبا
از رویکردهایی که با دقت در وقایع یک سال اخیر تلویزیون، می‌توان در رسانه ملی تشخیص داد، افزایش پرداختن به مسائل سیاسی در قالب‌ها، برنامه‌ها و سریال‌های مختلف است.
از رویکردهایی که با دقت در وقایع یک سال اخیر تلویزیون، می‌توان در رسانه ملی تشخیص داد، افزایش پرداختن به مسائل سیاسی در قالب‌ها، برنامه‌ها و سریال‌های مختلف است. به نظر می‌رسد شبکه‌های صداوسیما در این ماه‌ها سیاسی‌تر و به تعبیر دیگر، «سیاست‌زده» شده است. اگرچه وقوع اتفاقات تلخ پاییز ۱۴۰۱ در خیابان‌ها نیز که شاید پایه اجتماعی داشت، اما ابعاد سیاسی گسترده‌ای یافت، در این رویکرد تلویزیون بی‌تأثیر نبوده است، اما به هر حال نمی‌توان رویکرد یک سال گذشته تلویزیون را در زمینه افزایش رنگ‌وبوی سیاسی برنامه‌ها، انکار کرد.
طنز سیاسی هسته‌ای آمد
در حالی که برای سال‌ها تولید و پخش سریال‌های سیاسی داخلی در صداوسیما بسیار محدود بود، در ۲ سال گذشته ۲ فصل مجموعه «وضعیت زرد» به عنوان کمدی با درونمایه سیاسی به آنتن شبکه‌های ۳ و ۲ سیما رسیده و قرار است فصل سوم آن نیز به تولید برسد؛ سریالی که عوامل آن به تیم جدید مدیریت رسانه ملی نزدیک‌اند. این مجموعه در قالب سیتکام، در فصل اول به تهیه‌کنندگی حامد بامروت‌نژاد که مدتی بعد به مدیریت شبکه ۲ رسید ساخته شد و ماجرای یک دانشمند هسته‌ای را دنبال می‌کرد که از تأسیسات اتمی کشور اخراج شده بود و در زندگی حرفهای و شخصی خود به مشکل خورده بود. این سریال در فصل دوم با تهیه‌کنندگی مسعود ملکی مشهور و کمی تغییر شکل کمدی، اگرچه دز سیاسی درونمایه خود را کاهش داد، اما همچنان به مسائل سیاسی روز کشور نیز می‌پرداخت و خصوصاً درباره برجام، مذاکرات هسته‌ای و… شوخی‌هایی را مطرح می‌کرد که کمتر در تلویزیون دیده شده بود. «وضعیت زرد» به صورت رسمی برای فصل سوم تمدید شده است.
ناگهان چند طنز سیاسی مابین برنامه‌هایی که در ماه‌های اخیر روی آنتن تلویزیون رفته است، چند عنوان طنز سیاسی وجود دارد؛ در حالی که پیش از این کمتر طنز سیاسی تلویزیونی سراغ داشتیم و به نظر می‌رسید در بخش شوخی با اخبار سیاسی، دست برنامه‌سازان سیما چندان باز نیست. در حالی که در سال‌های اخیر برنامه «میخچه» از معدود عناوین طنز سیاسی در تلویزیون بود، این روزها حداقل ۳ برنامه مستقل تلویزیونی با درونمایه طنز سیاسی در حال پخش از شبکه‌های مختلف است. متقدم‌ترین آن‌ها، «دی‌بی‌سی فارسی» به شمار می‌رود که مدت‌ها به عنوان کلیپ طنز اینستاگرامی منتشر می‌شد و از اواخر خردادماه امسال به شبکه ۲ سیما رسید تا تلویزیونی شود. این برنامه با افزایش زمان پخش از کمتر از ۱۹ دقیقه به حدود ۱۵ دقیقه و کمی هم بیشتر، نوعی پارودی برای شبکه بی‌بی‌سی فارسی است که به نقد آن با زبان طنز می‌پردازد. سیدحمید علیزاده یکی از مجریان اصلی این برنامه، اجرای بخش طنز برنامه صبحگاهی شبکه ۲ را نیز بر عهده دارد. «کاکتوس» دیگر طنز سیاسی سیماست که از شبکه ۳ پخش می‌شود. این برنامه که به صورت هفتگی به آنتن می‌رسد، حدود ۱۵ دقیقه زمان دارد و در آن با اتفاقات سیاسی خصوصاً گروه‌های اپوزیسیون خارج از کشور شوخی می‌شود. بی‌تردید اما پربازخوردترین و پرسروصداترین برنامه از این دست، «پاورقی» شبکه ۲ سیماست که اوایل آخر هفته‌ها پخش می‌شد، اما مدتی است که هرشب آنتن را در اختیار دارد و مدت زمان آن نیز از حدود ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، به حدود ۲۵ تا ۳۰ دقیقه افزایش یافته است. این برنامه نیز بیشتر گروه‌های برانداز و مخالف نظام را هجو می‌کند، اما گاه به شخصیت‌های داخلی نیز می‌پردازد که حواشی را نیز برای آن در پی داشته است. جز بخش‌های وایرال‌شده این آثار، نکته جالب توجه که باعث دیده شدن هرچه بیشتر این برنامه‌ها شده، جاگذاری این عناوین در ساعات پربیننده تلویزیون است؛ به شکلی که همه این محصولات از حدود ساعت ۱۹ تا ۲۱ و گاه فقط در آخر هفته‌ها به آنتن می‌رسند؛ زمانی که مخاطب تلویزیون در بالاترین سطح روزانه و هفتگی خود قرار دارد.
بازپخش در استان‌ها به شکلی قابل توجه، چند برنامه طنز سیاسی شبکه‌های سیما که بالاتر ذکر آن‌ها آمد، از شبکه‌های مختلف استانی تلویزیون نیز بازپخش می‌شوند. در اتفاقی که شاید کمتر سابقه داشته باشد، برنامه «پاورقی» به تازگی در حداقل ۹ شبکه استانی شامل ایلام، بوشهر، هامون، البرز و… به شکل بازپخش روی آنتن رفته است. اتفاقی که در اغلب شبکه‌ها، پس از برگزاری مراسم تقدیر و تشکر از عوامل این برنامه رخ داد که در آن، محسن برمهانی معاون سیما به احتمال بازپخش این برنامه از سایر شبکه‌ها اشاره کرده بود؛ هرچند با توجه به آن که حوزه نفوذ برمهانی معاونت سیماست، به نظر می‌رسد سیاست‌های کلان‌تر در رسانه ملی، «پاورقی» را به بازپخش در شبکه‌های معاونت امور استان‌های صداوسیما رسانده است. این اتفاق اما محدود به «پاورقی» نیست و «دی‌بی‌سی» نیز حداقل از ۸ شبکه استانی همدان، هامون، لرستان، زاگرس، سهند، تبرستان، یزد و سمنان روی آنتن رفته است. روشن نیست آیا این سیاست فقط برای برنامه‌های طنز سیاسی اعمال شود یا در آینده به دیگر برنامه‌های سیاسی یا عمومی‌تر رسانه ملی نیز خواهد رسید.
سیاسی‌های یک برنامه صبحگاهی
به شکلی جالب توجه، «صبحانه ایرانی» محصول شبکه ۲ که مانند بقیه برنامه‌های صبحگاهی تلویزیون موضوعی اجتماعی دارد، میز بین‌الملل دارد که به شکل هفتگی روی آنتن می‌رود و در آن، درباره وقایع روز جهان که بسیاری از آن‌ها سیاسی است، صحبت می‌شود. طبعا در طراحی این بخش، دغدغه‌ها و ایده‌های مهدی خانعلی‌زاده سردبیر برنامه که خود به عنوان سازنده برنامه «سیاست خارجی» شبکه ۳ نیز شناخته می‌شود، بی‌تأثیر نیست. کارشناسی این میز را نیز در برنامه «صبحانه ایرانی»، الهام عابدینی بر عهده دارد که حضور در برنامه «سیاست خارجی» را در کارنامه دارد. وفور طنز سیاسی در این دوره که بالاتر ذکر آن آمد، به برنامه‌های صبحگاهی نیز کشیده است. در حالی که تا مدت‌ها پیش یکی از معدود بخش‌های طنز در برنامه‌های صبحگاهی تلویزیون، مربوط به اجرای استندآپ‌های اجتماعی عبدا… روا در «سلام صبح بخیر» شبکه ۳ بود، حال به نظر می‌رسد یکی از معدود طنزهای صبحگاهی سیما، بخش میز طنز برنامه «صبحانه ایرانی» باشد که با حضور حمید علیزاده جلوی دوربین می‌رود که بسیاری از سوژه‌ها و شوخی‌های آن به شکل مستقیم با دنیای سیاست در داخل و خارج از ایران مرتبط است.
سیاسی‌های سریالی
در ماه‌های اخیر که شمار سریال‌های خارجی پخش‌شده در تلویزیون بالا رفته است، کمتر سریال خارجی را می‌توان یافت که روی آنتن برود و مایه‌های سیاسی نداشته باشد. شبکه ۴ سیما که در این زمینه پیشتاز است، در ماه‌های اخیر مجموعه‌های مختلفی را پخش کرده که از آن جمله می‌توان به «قاتل غیرمحتمل» محصول ۲۰۲۱ سوئد درباره چگونگی فرار قاتل نخست وزیر «پالمه» از چنگ قانون، «بلندترین صدا» محصول ۲۰۱۹ آمریکا درباره تأسیس شبکه جمهوری‌خواه و تندروی فاکس نیوز، «تشکیلات زیرزمینی» محصول ۲۰۱۶ آمریکا درباره نژادپرستی در این کشور و… اشاره کرد. شبکه‌های دیگر سیما نیز آثاری مانند «هفت ثانیه» محصول ۲۰۱۸ آمریکا درباره نژادپرستی پلیس در آمریکا در شبکه‌های یک و تماشا، «اختلاس ۱۹۹۲» محصول ۲۰۲۰ هند درباره فساد مالی در این کشور و… اشاره کرد. ناگفته پیداست وجه مشترک این آثار که با نگاهی به موضوع آن‌ها بدیهی است، مضمون سیاسی آن‌هاست. این در حالی است که سریال‌های دیگری نیز روی آنتن شبکه‌های سیما رفته که مضامین سیاسی کم‌رنگ‌تری دارد و لابلای قصه، به بعضی اتفاقات سیاسی در کشورهای مختلف می‌پردازد.
اتفاق عجیب در شبکه دو
در زمینه پخش سریال‌های خارجی با مضمون سیاسی، شبکه ۲ سیما یک تصمیم عجیب هم گرفت و از چند هفته پیش، همزمان دو سریال کمدی سیاسی را روی آنتن فرستاد که به شکلی جالب توجه، مضامین مشابه و قصه‌ای نزدیک به همدیگر دارند. «مدیرکل» محصول ۱۹۹۵ سوریه و «بله آقای وزیر» محصول ۱۹۸۰ انگلیس که همچنان نیز در حال پخش هستند، هردو طنزهایی سیاسی به شمار می‌روند که به هجو ساختارهای اداری و بوروکراسی موجود در دو کشور سازنده می‌پردازند. هردوی این آثار، بیش از ۲ دهه عمر دارند و پیش از این نیز بازپخش شده‌اند. به شکلی جالب توجه، شخصیت اصلی هردو سریال نیز یک مسئول دولتی است که با اتفاقات مختلف و عجیبی در اداره تحت امر خود و نیروهای آن مواجه می‌شوند که مخاطب را به خنده می‌اندازد.
رگه‌های سیاست در درام‌ها علاوه بر آنچه درباره سریال‌های صرفا سیاسی گفته شد، در بعضی سریال‌های دیگر سیما نیز در ماه‌های اخیر، ابعاد سیاسی کمابیش پررنگی وجود داشته است. مثلا مجموعه تاریخی «راز ناتمام» شبکه یک به کارگردانی امین امانی که با محوریت شهید محمدجواد باهنر به روزهای ابتدای انقلاب می‌پرداخت، شعارهای پرشمار سیاسی داشت و مجموعه «تمام رخ» شبکه ۳ به کارگردانی محمود معظمی نیز که یک درام جاسوسی بود و وقایع مرتبط با تروریسم، داعش، تحریم‌ها و… را دراماتیزه کرده بود، نگاه سیاسی قابل توجهی داشت و در قالب داستان و دیالوگ، حرفهای سیاسی می‌زد. «پلاک ۱۳» و «چشم‌بندی» دو سریال کمدی اخیر شبکه ۳ نیز که با همکاری بیمه ساخته شده، در بعضی قسمت‌ها کنایه‌های سیاسی دارد که به چشم مخاطبان نیز آمده است.
یک گزارش حاشیه‌ساز در روند بررسی سیاست‌زدگی تلویزیون، یک واقعه نیز حسابی دیده شد و جنجال بزرگی ساخت. اوایل آبان ماه و در عصر یک پنجشنبه کاملاً معمولی برای کودکان، اتفاقی افتاد که بینندگان شبکه پویا را به دنیای بزرگترها پرت کرد؛ دنیایی که در آن، ۴۸ ساعت بود که مردم اخباری از ابعاد غم‌انگیز حمله تروریستی سبعانه داعش به حرم حضرت شاهچراغ(ع) می‌شنیدند. شبکه پویا در میانه برنامه‌ها، ناگهان با بیمارستان رجایی شیراز ارتباط مستقیم گرفت و گزارشی درباره این حمله تروریستی روی آنتن برد که با انتقادات فراوانی هم از سوی کارشناسان تربیتی و والدین در شبکه‌های اجتماعی مواجه شد. ۶ دقیقه گزارش که توضیحاتی بی‌جا درباره این حمله، خطاب به کودکان داشت. اگرچه این گزارش در کانال نهال پخش شد که از ساعت ۱۴ تا ۲۲ برای کودکان ۶ تا ۱۲ سال برنامه دارد، اما روشن است که عصر پنجشنبه، خیل کودکان زیر ۶ سال هم پای شبکه نهال‌اند. این ماجرا با حواشی بسیاری مواجه شد و مدیر شبکه پویا نیز بابت آن از مردم عذرخواهی کرد.
توقف انتقال اخبار به شبکه خبر از نخستین سیاست‌های تحولی سازمان صداوسیما در دوره ریاست پیمان جبلی، تحول در عرصه خبر بود که با تغییر معاونت سیاسی این سازمان شروع شد و در مدت زمانی حدودا ۵ ماهه، با کاهش تدریجی بخش‌های خبری شبکه‌های سیما، ادغام مراکز عمده خبری رسانه ملی و حذف بعضی از بخش‌های خبری تلویزیون ادامه یافت. اواخر سال ۱۴۰۰ قرار بود در سال ۱۴۰۱ نیز این روند تداوم داشته باشد تا در نهایت بخش‌های خبری از شبکه‌های معاونت سیما حذف و همگی به شبکه خبر معاونت سیاسی منتقل شود، اما این روند از همان اوایل سال ۱۴۰۱ متوقف شد. در حال حاضر شبکه‌های سیما همچنان بخش‌های خبری دارند و این ساختار، همچنان تصویر سرگرم‌کننده شبکه‌های سیما و سریال‌های آن را در ذهن برخی مخاطبان مخدوش کند؛ در حالی که حذف بخش‌های خبری می‌توانست علاوه بر اعطای دست باز به مدیران شبکه‌های سیما برای چینش کنداکتور، برنامه‌های نمایشی و سرگرمی‌محور تلویزیون را تا حدی از سایه سیاست و مناقشه‌های دنیای سیاست دور کند.
مصطفی قاسمیان
هنوز دیدگاهی منتشر نشده است