پرطرفدارترین فیلم‌های اکران نوروزی!

در این گزارش ماهنامه صبا به بررسی پرطرفدارترین فیلم‌های اکران نوروزی پرداخته‌ایم.

اکران نوروزی سینما در ایران همواره از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و پرمخاطب‌ترین دوره‌های اکران فیلم در طول سال شناخته می‌شود. این اکران، که در ایام تعطیلات نوروزی برگزار می‌شود، نه تنها فرصتی استثنایی برای فیلم‌سازان، تهیه‌کنندگان و سینماگران فراهم می‌آورد تا آثار خود را در زمان پرمخاطب‌تری به نمایش بگذارند، بلکه به‌عنوان یک پدیده فرهنگی اجتماعی مهم نیز شناخته می‌شود.

یکی از ویژگی‌های بارز اکران نوروزی، تعداد بالای مخاطبان سینما است. در این ایام، با توجه به تعطیلات نوروزی و فضای خاص این دوره، خانواده‌ها وقت بیشتری برای گذراندن اوقات فراغت خود دارند و سینما به‌عنوان یک سرگرمی اصلی در کنار سایر فعالیت‌ها، انتخاب بسیاری از تماشاگران است. این وضعیت باعث می‌شود که سینماگران، از جمله کارگردان‌ها و تهیه‌کنندگان، به دنبال تولید و عرضه آثار جذاب، متنوع و پاسخ‌دهنده به سلیقه‌های مختلف باشند. در این راستا، فیلم‌های نوروزی باید به نیازهای متنوع مخاطبان پاسخ دهند؛ از نیاز به سرگرمی و تفریح گرفته تا نیاز به آگاهی‌های اجتماعی و فرهنگی. از آنجا که اکران نوروزی در کنار دیگر رویدادهای فرهنگی مانند برنامه‌های تلویزیونی و جشن‌های نوروزی قرار می‌گیرد، تأثیر زیادی بر فضای اجتماعی و فرهنگی این ایام دارد. سینما در این دوران نه تنها به‌عنوان یک منبع تفریحی مهم شناخته می‌شود، بلکه می‌تواند در شکل‌دهی به نگرش‌ها، دیدگاه‌ها و حتی رفتارهای اجتماعی مردم نیز تأثیرگذار باشد. این تاثیرات در انتخاب فیلم‌ها و همچنین نوع استقبال از آن‌ها نمایان می‌شود. فیلم‌هایی که در اکران نوروزی به نمایش درمی‌آیند، بازتاب‌دهنده وضعیت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جامعه هستند و می‌توانند به‌عنوان یک آیینه اجتماعی، دغدغه‌ها و مسائل روز را به مخاطبان منتقل کنند.

• رکورد بالاترین میزان مخاطب

اکران نوروزی همواره صحنه رقابت فیلم‌هایی بوده که یا در گیشه خوش درخشیده‌اند یا به پدیده‌های فرهنگی تبدیل شده‌اند. در این بازه ۱۳ ساله(۱۳۹۲ تا ۱۴۰۴)، ژانر کمدی به‌وضوح دست بالا را داشته و اغلب فیلم‌های پرمخاطب از این ژانر بوده‌اند. در ادامه، فهرستی از فیلم‌هایی که در زمان خود بیشترین مخاطب را جذب کرده‌اند ارائه شده است:

در یک بررسی کلی، می‌توان گفت فیلم‌هایی که در اکران نوروزی طی سال‌های اخیر توانسته‌اند در صدر جدول فروش و جذب مخاطب قرار بگیرند، از الگوی نسبتاً مشابهی پیروی کرده‌اند؛ الگویی که ترکیبی است از شناخت دقیق ذائقه مخاطب، استفاده هوشمندانه از عناصر سرگرم‌کننده، و بهره‌گیری از رسانه‌های نوین در تبلیغات.

مهم‌ترین ویژگی مشترک این آثار، تکیه بر ژانر کمدی بوده است. کمدی در فضای نوروز، به‌عنوان ایامی که مردم به‌دنبال تفریح، شادی و فرار موقت از فشارهای روزمره هستند، بهترین تطابق را با حال‌وهوای تعطیلات دارد. این ژانر نه‌تنها ظرفیت بالایی برای جذب مخاطب دارد، بلکه با کمترین اصطکاک اجتماعی، می‌تواند در گستره‌ای وسیع دیده شود.

از سوی دیگر، حضور بازیگران شناخته‌شده و چهره‌محور نیز نقشی کلیدی در موفقیت این فیلم‌ها ایفا کرده است. مخاطبان سینما در سال‌های اخیر بیش از هر زمان دیگری به «برند بازیگر» حساس شده‌اند و حضور چهره‌هایی چون رضا عطاران، پژمان جمشیدی، بهرام افشاری یا هوتن شکیبا به‌خودی‌خود می‌تواند تضمینی برای جذب بخش بزرگی از مخاطبان باشد. این بازیگران، نه فقط به‌واسطه توانایی‌های بازیگری، بلکه به‌دلیل محبوبیت اجتماعی‌شان به نقاط اتکای تبلیغاتی فیلم‌ها تبدیل شده‌اند.

نقش فضای مجازی و تبلیغات پیش‌اکران نیز قابل چشم‌پوشی نیست. فیلم‌هایی که توانسته‌اند پیش از اکران رسمی، نام‌شان را در شبکه‌های اجتماعی، رسانه‌ها و پلتفرم‌های آنلاین جا بیندازند، معمولاً در گیشه عملکرد بهتری داشته‌اند. نمونه‌های بارز این روند را می‌توان در فیلم‌هایی چون نهنگ عنبر ۲ و به‌ویژه فسیل مشاهده کرد؛ آثاری که با کمپین‌های رسانه‌ای گسترده و پخش هوشمندانه تیزرها و شوخی‌ها، پیش از رسیدن به سالن سینما، بخشی از حافظه فرهنگی جامعه را تسخیر کردند.

در نهایت، آن دسته از فیلم‌ها که موفق شده‌اند با دغدغه‌های عمومی جامعه، خاطرات جمعی، یا روایت‌هایی از روابط خانوادگی ارتباط برقرار کنند، در گیشه نیز عملکرد موفق‌تری داشته‌اند. تطبیق روایت با نیازهای احساسی و عاطفی مخاطب، در این آثار به‌وضوح دیده می‌شود.

• فسیل؛ پدیده‌ای کم سابقه

نکته قابل تأمل در میان تمامی این نمونه‌ها، عملکرد فیلم «فسیل» است. این اثر با تلفیق ژانر کمدی، استفاده از چهره‌های محبوب و روایت نوستالژیکی که هم نسل‌های قدیمی‌تر و هم جوان‌ترها را درگیر می‌کرد، توانست به پدیده‌ای کم‌سابقه در تاریخ اکران نوروزی تبدیل شود. فسیل نشان داد که اگر همه عناصر یک فیلم به‌درستی انتخاب و هدایت شوند، حتی در شرایط کاهش کلی مخاطب نیز می‌توان شاهد موفقیتی همه‌جانبه بود.

یکی از شاخص‌های کلیدی برای ارزیابی اثربخشی اکران نوروزی، نسبت «تعداد مخاطب به ازای هر سانس» است. این شاخص که تحت عنوان بهره‌وری اکران هم شناخته می‌شود، به ما نشان می‌دهد که ظرفیت واقعی سالن‌های سینما تا چه اندازه پُر شده و آیا رشد کمّی سالن و سانس واقعاً منجر به جذب مخاطب شده است یا نه.

بررسی آمار ۱۳ سال گذشته نشان می‌دهد که این شاخص در سال‌هایی که فیلم‌ها با محتوای جذاب، چهره‌های محبوب و تبلیغات درست همراه بوده‌اند، به‌شدت افزایش یافته و در سال‌هایی که صرفاً بر افزایش تعداد سانس بدون توجه به نیاز مخاطب تمرکز شده، افت کرده است.

جدول: میانگین مخاطب به ازای هر سانس(۱۳۹۲–۱۴۰۴)

در سال‌هایی که سینمای ایران توانست بیشترین بهره‌وری را از اکران نوروزی کسب کند، انتخاب فیلم‌ها با ذائقه عمومی هم‌راستا بود، تنوع ژانری رعایت می‌شد و مخاطب نوعی ارتباط عاطفی، اجتماعی و حتی هویتی با سینما برقرار کرده بود. این هماهنگی میان تولید، عرضه و نیاز مخاطب، راز موفقیت سال‌هایی چون ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ بود؛ دوره‌ای که سالن‌های سینما با ظرفیت بالا و با استقبال گسترده تماشاگران همراه بودند.

در مقابل، آنچه در سال‌های اخیر و به‌ویژه در ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ مشاهده می‌شود، افت جدی در بهره‌وری اکران است. این کاهش در حالی رخ داده که ظرفیت اکران – چه از نظر تعداد سانس و چه از نظر توسعه سالن‌ها – دو تا سه برابر شده است. اما این گسترش کمّی، بدون پشتوانه محتوایی و بدون ارزیابی واقعی از تقاضای مخاطب، نه‌تنها به موفقیت منجر نشده، بلکه به پراکندگی مخاطب و سالن‌های نیمه‌پر انجامیده است.

• مهمترین دلایل افت مخاطب

دلایل این کاهش بهره‌وری را باید در چند محور کلیدی جست‌وجو کرد: نخست، افزایش نامتوازن ظرفیت بدون در نظر گرفتن نیاز و سلیقه مخاطب؛ دوم، نبود فیلم‌هایی که واقعاً توانایی جذب گسترده را داشته باشند؛ سوم، رقابت فزاینده با پلتفرم‌های خانگی و سرگرمی‌های جایگزین که بخش بزرگی از توجه مخاطب را به خود جلب کرده‌اند؛ و در نهایت، افزایش مستمر قیمت بلیت بدون آن‌که همزمان کیفیت تجربه تماشای فیلم در سالن‌های سینما ارتقا یابد.

در مجموع، وضعیت کنونی سالن‌های خالی و سانس‌های نیمه‌پر را می‌توان به‌مثابه زنگ خطری جدی برای مدل اکران نوروزی دانست. اگر این الگو همچنان بر مبنای گسترش کمّی و آمارهای فروش اسمی باقی بماند، بازگشت به دوران پرمخاطب گذشته ناممکن خواهد بود. بازتعریف سیاست‌گذاری‌ها بر مبنای «مخاطب‌محوری» به‌جای «ظرفیت‌افزایی صوری»، تنها راه نجات و احیای بهره‌وری واقعی سینمای ایران در این بازه طلایی است.

اکران نوروزی در سینمای ایران نه تنها یک رویداد سینمایی است، بلکه نقش فرهنگی و اجتماعی بسیار مهمی ایفا می‌کند. این اکران به‌عنوان یک فرصت طلایی برای جذب تماشاگر و بازاریابی فیلم‌ها عمل می‌کند و به‌ویژه در سال‌های اخیر که سینما با چالش‌های مختلفی روبروست، اکران نوروزی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دوره‌های سال برای سینماگران و صنعت فیلم‌سازی ایران محسوب می‌شود.