ماهنامه صبا
در این گزارش ماهنامه صبا به شورای عالی انقلاب فرهنگی و تاکید بر بازتعریف سینما پرداخته‌ایم.
شورای عالی انقلاب فرهنگی یکی از مهمترین نهادهای تصمیم‌گیرنده و سیاست‌گذار در حوزه فرهنگ، هنر و آموزش کشور است که پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۹ به دستور امام خمینی (ره) تأسیس شد. هدف اصلی از تشکیل این شورا، نظارت بر اصلاحات فرهنگی و آموزشی و هماهنگی بین نهادهای مختلف فرهنگی کشور بود. با گذشت زمان، شورای عالی انقلاب فرهنگی علاوه بر ایفای نقش در این زمینه‌ها، به ابعاد وسیع‌تری از سیاست‌گذاری فرهنگی و هنری کشور پرداخته و سینما به‌عنوان یکی از مهمترین ابزارهای فرهنگ‌سازی و رسانه‌ای در دستور کار این شورا قرار گرفت. در این یادداشت ضمن تحلیل ضرورت تشکیل آن، کارکردها و تاثیرات آن به‌ویژه در حوزه سینما و منفعل شدن این شورا در سالیان اخیر می‌پردازیم.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۵۹، سینما به‌عنوان یکی از ابزارهای اصلی فرهنگ‌سازی و انتقال پیام‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در کانون توجه این شورا قرار گرفت. انقلاب اسلامی نه تنها یک تغییر سیاسی بلکه یک تحول فرهنگی و اجتماعی بود که نیاز به بازتعریف بسیاری از مفاهیم فرهنگی از جمله هنر، سینما، و رسانه‌ها داشت. شورای عالی انقلاب فرهنگی در این زمینه وظیفه داشت تا سینما را مطابق با آرمان‌های اسلامی، انقلابی و فرهنگی کشور هدایت کرده و به‌عنوان ابزاری برای ترویج ارزش‌ها و مقابله با تهدیدات فرهنگی و غربی عمل کند. شورای عالی انقلاب فرهنگی، به‌عنوان نهاد بالادستی در حوزه سیاست‌گذاری فرهنگی کشور، از ابتدای تشکیل خود در سال ۱۳۵۹، نقشی اساسی در هدایت سینما به‌عنوان یک ابزار مهم فرهنگی و رسانه‌ای ایفا کرده است. این شورا با هدف بازتعریف و تحول سینما در راستای ارزش‌های اسلامی و انقلابی، تلاش کرده است تا سینما را از یک رسانه سرگرم‌کننده صرف به ابزاری قدرتمند برای ترویج آرمان‌های انقلاب اسلامی و مقابله با تهاجم فرهنگی تبدیل کند.
با حمایت‌های مالی و معنوی شورا از تولیدات سینمایی انقلابی و دینی، سیاست‌گذاری در زمینه ممیزی و نظارت بر محتوای فیلم‌ها، و تقویت سینما به‌عنوان دیپلماسی فرهنگی، شورای عالی انقلاب فرهنگی توانسته است سینمای ایران را در مسیر معرفی هویت فرهنگی، اجتماعی و دینی ایران در سطح جهانی هدایت کند. این اقدامات نه تنها باعث رشد سینمای ملی و تقویت هویت ایرانی-اسلامی شده، بلکه حضور پررنگ فیلم‌های ایرانی در جشنواره‌های معتبر بین‌المللی همچون جشنواره‌های کن، ونیز و برلین، نشان‌دهنده موفقیت این رویکرد در عرصه جهانی است.
با این حال، سیاست‌های سختگیرانه نظارتی و ممیزی‌های دقیق گاهی با نقدهای جدی از سوی فیلم‌سازان و منتقدان روبه‌رو شده است. محدودیت‌های اعمال شده در برخی آثار هنری و مواجهه با چالش‌های مرتبط با آزادی‌های هنری، گاهی موجب ایجاد فضاهایی از خودسانسوری و احساس محدودیت در میان فیلم‌سازان شده است. این چالش‌ها و انتقادات، هرچند در برخی مواقع وجود داشته‌اند، اما مانع از ادامه مسیر سینمای انقلابی و دینی نشده‌اند و شورا همچنان به حمایت از سینمایی می‌پردازد که ضمن رعایت اصول انقلاب اسلامی، قادر به رقابت در عرصه‌های جهانی باشد.
در مجموع، شورای عالی انقلاب فرهنگی با هدایت و سیاست‌گذاری‌های خود در زمینه سینما، نقشی کلیدی در شکل‌دهی به سینمایی ایفا کرده است که در خدمت هویت ملی و دینی ایران قرار دارد. سینما به‌عنوان یک رسانه اثرگذار، همچنان یکی از مهمترین ابزارهای ترویج فرهنگ اسلامی و ایرانی در داخل و خارج از کشور است و شورای عالی انقلاب فرهنگی در این مسیر با موفقیت‌های چشمگیری روبه‌رو بوده است. به رغم چالش‌ها و نقدهایی که در این راه وجود داشته، رویکردهای این شورا به‌ویژه در حمایت از سینمای دینی، انقلابی و اجتماعی، سهم زیادی در حفظ و تقویت فرهنگ و هویت ایرانی-اسلامی داشته است.
شورای عالی انقلاب فرهنگی از آغاز فعالیت خود، تأکید ویژه‌ای بر لزوم بازتعریف سینما و هنرهای نمایشی در چارچوب فرهنگ اسلامی و انقلابی داشت. سیاست‌های شورا در زمینه سینما، هدفمند و استراتژیک بوده و در چهار حوزه اصلی متمرکز بود:
الف: بازتعریف هنر و سینما در قالب ارزش‌های اسلامی و انقلابی: یکی از نخستین اقدامات شورای عالی انقلاب فرهنگی، بازتعریف سینما به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم رسانه‌ای در خدمت ترویج فرهنگ اسلامی و انقلابی بود. سینما پس از انقلاب اسلامی از یک رسانه صرفا تفریحی به ابزاری برای تبیین ارزش‌های دینی، اجتماعی، و انقلابی تبدیل شد. شورای عالی انقلاب فرهنگی تلاش کرد تا سینما را به‌عنوان وسیله‌ای برای «آگاهی‌بخشی»، «آموزش»، «تقویت هویت ملی» و «مقاومت در برابر تهاجم فرهنگی» معرفی کند. بر این اساس، سیاست‌گذاری‌های کلان سینمایی بر تولید آثار هنری و سینمایی با موضوعات دینی، اجتماعی و سیاسی در راستای اصول و اهداف انقلاب اسلامی متمرکز شد.
ب: نظارت و ممیزی بر تولیدات سینمایی؛ یکی از اقدام‌های برجسته شورا در این حوزه، نظارت و ممیزی بر فیلم‌های تولید شده بود. با توجه به حساسیت‌های فرهنگی و دینی جامعه پس از انقلاب، شورای عالی انقلاب فرهنگی به دقت محتوای فیلم‌ها را بررسی می‌کرد. در این راستا، آثار سینمایی که با اصول و ارزش‌های انقلاب اسلامی مغایرت داشتند، مورد ممیزی قرار می‌گرفتند. این ممیزی‌ها بر اساس اصول اسلامی و انقلابی صورت می‌گرفت و هدف آن جلوگیری از ترویج ارزش‌های غربی، تضعیف هویت دینی و ملی و ایجاد فضایی آزاد برای تولید فیلم‌هایی بود که با فرهنگ جامعه هم‌خوانی داشتند. این رویکرد باعث شد که شورای عالی انقلاب فرهنگی نه تنها نظارت مستقیمی بر محتوای فیلم‌ها اعمال کند، بلکه برخی فیلم‌های ایرانی نیز با اصلاحاتی در متن، فیلمنامه و حتی شیوه‌های کارگردانی و بازیگری به نمایش درمی‌آمدند.
ج: حمایت از تولیدات سینمایی انقلابی و دینی: شورای عالی انقلاب فرهنگی همچنین به حمایت از تولیدات سینمایی که در راستای ارزش‌های انقلاب اسلامی و دینی بودند، پرداخت. در این زمینه، شورا تسهیلات مالی، منابع انسانی و امکانات لازم را برای حمایت از فیلم‌سازان ایرانی فراهم کرد. این حمایت‌ها در قالب اعطای جایزه‌ها، برگزاری جشنواره‌های داخلی و تأمین منابع مالی برای پروژه‌های سینمایی انقلابی و دینی شکل گرفت. یکی از نمادهای این حمایت‌ها، جشنواره فیلم فجر است که در آن فیلم‌هایی با مضامین انقلابی و دینی معرفی می‌شوند. همچنین، شورا برای ارتقای سطح کیفی سینمای ایران، از فیلم‌سازان و هنرمندان برتر حمایت می‌کرد و شرایط را برای پرورش استعدادهای جدید سینمایی فراهم می‌آورد. هدف اصلی این حمایت‌ها، تولید آثار هنری با کیفیت بالا بود که بتوانند در جشنواره‌های جهانی هم به رقابت بپردازند.
د: تشویق و تقویت تولیدات سینمایی با موضوعات اجتماعی و فرهنگی: یکی از رویکردهای شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه سینما، تقویت و حمایت از فیلم‌های اجتماعی بود. این شورا در بسیاری از مواقع به فیلم‌هایی با مضامین اجتماعی، تربیتی و دینی توجه داشت که مسائل روز جامعه، از جمله فقر، فساد، جنگ، ایثار و مقاومت را مطرح می‌کردند. این فیلم‌ها به‌ویژه در دهه‌های اول پس از انقلاب اسلامی، نقشی کلیدی در شکل‌دهی به ذهنیت عمومی و همچنین تقویت روحیه جمعی در دوران جنگ تحمیلی ایفا کردند.
فیلم‌هایی چون «دیده‌بان» (۱۳۷۰) و «آژانس شیشه‌ای» (۱۳۷۵)که به مسائل جنگ و دوران پس از آن پرداخته‌اند، نمادهایی از این رویکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی به سینما هستند. این فیلم‌ها با هدف ترویج ارزش‌های دفاع مقدس، ایثار، فداکاری و مقاومت تولید شدند و نقش مهمی در بازسازی هویت ملی و تقویت مقاومت فرهنگی داشتند.
شورای عالی انقلاب فرهنگی علاوه بر نظارت و حمایت داخلی، به سینما به‌عنوان ابزار دیپلماسی فرهنگی و مؤثر در عرصه بین‌المللی نیز توجه داشت. سینما در ایران به‌عنوان ابزاری برای معرفی فرهنگ، هویت و تاریخ ایران در سطح جهانی شناخته می‌شد و شورا تلاش می‌کرد تا فیلم‌های ایرانی را در جشنواره‌های بین‌المللی مطرح کند. جشنواره فیلم فجر که یکی از مهمترین جشنواره‌های سینمای ایران است، به‌عنوان محلی برای نمایش و ارزیابی آثار سینمایی ایرانی با محوریت ارزش‌های انقلاب اسلامی شناخته می‌شود. این جشنواره به‌عنوان یک رویداد بزرگ فرهنگی، جایگاهی برای معرفی سینمای ایران در داخل کشور و خارج از آن است و شورای عالی انقلاب فرهنگی با حمایت از این جشنواره، سعی در معرفی آثار ایرانی به مخاطبان بین‌المللی و تقویت دیپلماسی فرهنگی داشت.
اما با این حال گاهی اوقات این اقدامات شورای عالی انقلاب فرهنگی با نقدها و چالش‌هایی نیز روبه‌رو بوده است. یکی از این چالش‌ها، محدودیت‌های اعمال شده در عرصه سینما و محدودیت‌های هنری ناشی از ممیزی‌ها و دستورالعمل‌های بسیار سختگیرانه بود که گاهی به اعتقاد برخی منتقدان، موجب محدودیت آزادی‌های هنری می‌شد. در برخی موارد، ممیزی‌های شدید و سیاست‌های نظارتی شورا سبب شد تا برخی از سینماگران احساس محدودیت کنند و آثار سینمایی دچار سانسور شوند. علاوه بر این، سیاست‌های کلی شورای عالی انقلاب فرهنگی در جهت تولید سینمای اسلامی و انقلابی، باعث شد که برخی از فیلم‌ها که به نقد ساختارهای اجتماعی و سیاسی می‌پرداختند، از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی پذیرفته نشوند. این امر، به‌ویژه در دهه‌های اول پس از انقلاب، باعث شد تا برخی فیلم‌سازان برای تولید آثار خود با چالش‌های زیادی روبه‌رو شوند.
هنوز دیدگاهی منتشر نشده است