ماهنامه صبا
در این گزارش ماهنامه صبا به حضور مستندسازان ایرانی در لبنان، سوریه و محور مقاومت پرداخته‌ایم.
مستندسازی یکی از ابزارهای قدرتمند روایت‌گری در دنیای امروز است که توانایی آن در بازنمایی واقعیت‌ها، بحران‌ها و تحولات اجتماعی، سیاسی و انسانی در سطح جهانی به‌ویژه در مناطق پرتنش و بحران‌زده به اثبات رسیده است. در این میان، مستندسازی در مناطق محور مقاومت، به‌ویژه در لبنان و سوریه، نقشی حیاتی در ارائه روایت‌های خاص و متفاوت از جنگ‌ها، مقاومت‌ها و سیاست‌های منطقه‌ای ایفا می‌کند. مستندسازان ایرانی در این زمینه با تولید مستندهایی که اغلب نگاه ایران را به این بحران‌ها و جنگ‌ها به نمایش می‌گذارند، سعی دارند تا پیام‌های سیاسی، فرهنگی و دینی جمهوری اسلامی ایران را به جهانیان منتقل کنند.
این مستندها علاوه بر نمایش وقایع و تحولات نظامی، به تحلیل و روایت‌های سیاسی و اجتماعی می‌پردازد و با توجه به موقعیت جغرافیایی و سیاسی این کشورها و ارتباطات نزدیک ایران با آن‌ها، این مستندها معمولاً جنبه‌های انسانی، فرهنگی و دینی مقاومت را در برابر تجاوزات و بحران‌های جهانی به تصویر می‌کشند.
در این گزارش، به بررسی ویژگی‌ها، محتوای مستندهای تولیدی در لبنان، سوریه و سایر مناطق محور مقاومت پرداخته خواهد شد. این مستندها به‌ویژه از منظر روایات طرفداری، استفاده از تصاویر واقعی جنگ، شهادت‌نامه‌ها و همچنین بازنمایی روابط فرهنگی ایران با کشورهای مذکور مورد تحلیل قرار خواهند گرفت.
سوریه و لبنان به دلایل مختلفی برای مستندسازان ایرانی جذابیت دارند. نخستین عامل، روابط تاریخی و راهبردی ایران با این دو کشور است که به ویژه در زمینه‌های سیاسی، نظامی و مذهبی بسیار عمیق و استراتژیک است. لبنان به‌عنوان مرکز فعالیت‌های گروه‌های مقاومت اسلامی همچون حزب‌الله، و سوریه به‌عنوان شریک اصلی ایران در محور مقاومت، نقش محوری در مبارزات ضد استکباری و دفاع از حاکمیت منطقه‌ای ایفا می‌کنند. مستندسازان ایرانی با هدف روایت این روابط و تأثیرات آن بر تحولات منطقه‌ای، به‌ویژه در برابر تهدیدات غرب و اسرائیل، وارد این مناطق می‌شوند.
علاوه بر این، تحولات جنگی و بحران‌های انسانی در سوریه و لبنان، که به‌ویژه در سال‌های اخیر شدت یافته است، زمینه‌ای مناسب برای مستندسازی بحران‌های انسانی و نظامی ایجاد کرده است. این مناطق به‌عنوان میدان‌های نبرد بین گروه‌های مختلف سیاسی، نظامی و دینی، فرصت‌های زیادی را برای مستندسازان فراهم کرده‌اند تا تصاویر واقعی از مقاومت، شهادت‌طلبی، و مقابله با تروریسم را ثبت کنند. از سوی دیگر، این مستندها می‌توانند به‌عنوان ابزارهایی برای تبیین سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران در دفاع از گروه‌های مقاومت و حمایت از حاکمیت ملی در برابر تهدیدات خارجی و داخلی عمل کنند.
محور مقاومت که عمدتاً شامل کشورهایی چون ایران، حزب‌الله لبنان، سوریه، حماس و دیگر گروه‌های مقاوم است، به عنوان یک جبهه متحد در برابر تهدیدات منطقه‌ای مانند اسرائیل و کشورهای غربی شناخته می‌شود. در این بستر، مستندسازی نقش ویژه‌ای در ارائه روایت‌هایی از جنگ‌ها، بحران‌ها و تحولات سیاسی ایفا می‌کند.
الف) ارائه روایت ایران در بحران‌های منطقه‌ای: مستندهایی که در این مناطق توسط مستندسازان ایرانی تولید می‌شوند، عمدتاً بر اساس نگاه جمهوری اسلامی ایران به تحولات این کشورها ساخته می‌شوند. این مستندها معمولاً از زاویه حمایت ایران از گروه‌های مقاومت و نقش آن در برقراری امنیت منطقه‌ای روایت می‌کنند. در این رویکرد، ایران به عنوان حامی اصلی گروه‌های مقاومت معرفی شده و هرگونه مداخله خارجی به‌ویژه توسط آمریکا و اسرائیل به‌طور منفی نشان داده می‌شود. هدف این مستندها تقویت ایدئولوژی جمهوری اسلامی و القای اهمیت ایران در منطقه به مخاطبان داخلی و بین‌المللی است.
ب) تقویت روابط فرهنگی و سیاسی با کشورهای محور مقاومت: از سوی دیگر، این مستندها علاوه بر روایت‌های سیاسی، به جنبه‌های فرهنگی نیز پرداخته و ارتباطات فرهنگی ایران با کشورهایی چون لبنان و سوریه را تقویت می‌کنند. مستندسازان ایرانی با استفاده از تصاویری از جنگ‌ها، مردم و مقاومت‌ها، تلاش می‌کنند تا پیوندهای تاریخی و دینی میان ایران و این کشورها را برجسته کنند. این مستندها به نوعی وسیله‌ای برای نمایش همبستگی اسلامی و عربی در برابر دشمنان مشترک به‌شمار می‌آیند.
مستندهایی که توسط مستندسازان ایرانی در مناطق محور مقاومت، از جمله لبنان و سوریه، ساخته می‌شوند، ویژگی‌ها و محتوای خاصی دارند که آن‌ها را از سایر مستندهای تولید شده در نقاط دیگر جهان متمایز می‌کند. این مستندها نه تنها به روایت تحولات نظامی و سیاسی می‌پردازند، بلکه سعی دارند تا از زاویه دید جمهوری اسلامی ایران، نقش ایران و گروه‌های مقاومت در این بحران‌ها و جنگ‌ها را به تصویر بکشند. این ویژگی‌ها و محتواها به‌طور عمده در جهت تقویت ایدئولوژی‌های خاص و پیام‌های فرهنگی، سیاسی و دینی ایران طراحی شده‌اند.
این مستندها اغلب بر جنبه‌های انسانی، دینی و مقاومتی تحولات منطقه‌ای تأکید دارند و می‌کوشند تا تصویری از مبارزات مردمی در برابر تهدیدات خارجی، به‌ویژه اسرائیل و گروه‌های تروریستی، ارائه دهند. محتوای این مستندها معمولاً در قالب روایت‌هایی از جنگ‌ها، شهادت‌نامه‌ها، تصاویر واقعی میدان‌های نبرد و تجزیه و تحلیل وضعیت اجتماعی و سیاسی منطقه ساخته می‌شود. هدف از این نوع مستندسازی، علاوه بر نمایش حقایق میدانی، انتقال پیام‌های حمایتی و همبستگی از گروه‌های مقاومت و تقویت جایگاه ایران در منطقه است اما به طور کلی مهمترین ویژگی این مستندها را می‌توان در قالب‌های زیر دید:
استفاده از تصاویر واقعی و مستند: یکی از ویژگی‌های برجسته مستندهای محور مقاومت، استفاده گسترده از تصاویر واقعی و مستند از میدان‌های جنگ است. مستندسازان ایرانی معمولاً تصاویری از عملیات‌های جنگی، ویرانی‌ها، قربانیان جنگ و زندگی مردم در مناطق تحت حمله را به‌طور مستقیم و بدون پرده‌برداری‌های هنری اضافی به تصویر می‌کشند. این رویکرد، تلاش دارد تا واقع‌گرایانه‌ترین تصویر از بحران‌ها و مقاومت‌ها را به مخاطب منتقل کند.
روایت از جنگ و بحران‌ها: مستندها معمولاً به تحلیل و روایت تحولات سیاسی و نظامی در مناطق بحران‌زده لبنان و سوریه می‌پردازند. این محتواها شامل عملیات‌های نظامی، حملات هوایی، درگیری‌های زمینی، و تأثیرات آن‌ها بر مردم این کشورها هستند. همچنین، این مستندها به‌طور مفصل وضعیت اجتماعی و اقتصادی این کشورها در دوران جنگ و پس از آن را به تصویر می‌کشند.
تقویت اتحاد فرهنگی و سیاسی: در بسیاری از مستندها، روابط فرهنگی و تاریخی ایران با کشورهای محور مقاومت (مانند لبنان و سوریه) تقویت می‌شود. این مستندها به‌ویژه بر روی پیوندهای مذهبی و فرهنگی که میان ایران و این کشورها وجود دارد تأکید دارند و سعی می‌کنند تا تاریخ مشترک مبارزه در برابر تهدیدات مشترک را روایت کنند.
بررسی زندگی روزمره مردم در مناطق جنگی: بسیاری از مستندهای ایرانی به زندگی مردم در مناطق جنگی می‌پردازند و از دیدگاه انسانی و اجتماعی، وضعیت معیشتی و روانی آن‌ها را به تصویر می‌کشند. در این مستندها، علاوه بر تصاویر جنگی، بخش‌هایی نیز به تلاش‌های مردم برای بازسازی و مقاومت در برابر بحران‌ها اختصاص دارد.
تحلیل رفتار و تصمیمات سیاسی: برخی از مستندهای تولیدی ایرانی به تحلیل رفتارهای سیاسی کشورهای مختلف و همچنین تصمیمات کلیدی ایران در حمایت از محور مقاومت و گروه‌های اسلامی می‌پردازند. این مستندها به‌ویژه بر روی حمایت‌های نظامی، اقتصادی و دیپلماتیک ایران از گروه‌های مقاومت در سوریه و لبنان تأکید دارند.
ساخت مستند در مناطق جنگی و پرتنش مانند لبنان، سوریه و دیگر بخش‌های محور مقاومت با چالش‌ها و محدودیت‌های متعددی روبه‌رو است که می‌تواند فرآیند تولید را پیچیده‌تر و دشوارتر کند. این چالش‌ها به‌طور کلی از دو جنبه امنیتی و عملیاتی قابل بررسی است و مستندسازان باید با دقت و حساسیت خاصی به این مسائل توجه کنند تا بتوانند مستندهایی معتبر و قابل‌انتشار تولید کنند.
الف) چالش‌های امنیتی: یکی از بزرگترین چالش‌ها در تولید مستند در این مناطق، مسائل امنیتی است. مناطق جنگی همواره تهدیدات جدی برای تیم‌های مستندسازی به همراه دارند. در جنگ‌های سوریه و لبنان، حملات هوایی، بمباران‌های هوشمندانه و درگیری‌های زمینی، نه تنها زندگی مردم بلکه زندگی خبرنگاران و مستندسازان را نیز در معرض خطر قرار می‌دهد. بسیاری از مناطق جنگی به‌ویژه در سوریه، تحت کنترل گروه‌های مختلف نظامی و شبه‌نظامی قرار دارند که حضور خارجی‌ها، حتی مستندسازان، را با محدودیت‌های شدید مواجه می‌کند. از سوی دیگر، گروه‌های مخالف ایران و محور مقاومت نیز ممکن است تهدیداتی علیه مستندسازان و تیم‌های رسانه‌ای ایجاد کنند که می‌تواند به آسیب دیدن تیم‌های مستندسازی یا حتی به گروگان‌گیری آن‌ها منجر شود.
ب) محدودیت‌های دسترسی به منابع: دسترسی به منابع خبری و اطلاعات در این مناطق با چالش‌های زیادی همراه است. بسیاری از مناطق درگیر در جنگ‌ها به دلایل امنیتی یا سیاسی از دسترس رسانه‌ها و مستندسازان خارج هستند. در سوریه، به‌ویژه در مناطقی که تحت کنترل گروه‌های مسلح مخالف دولت بشار اسد هستند، محدودیت‌های شدیدی برای خبرنگاران و مستندسازان وجود دارد. این محدودیت‌ها می‌تواند شامل عدم دسترسی به منابع اطلاعاتی معتبر، جلوگیری از مصاحبه با شخصیت‌های محلی یا سرکوب تلاش‌ها برای تهیه گزارش‌های مستقل باشد. مستندسازان ایرانی که در تلاش برای ثبت واقعیت‌های میدان نبرد و زندگی مردم هستند، ممکن است با تهدیدات اطلاعاتی و سانسور شدید مواجه شوند.
ج) مشکلات مربوط به تأمین منابع مالی و لجستیکی: تولید مستند در این مناطق به‌ویژه در شرایط بحران، نیازمند تأمین منابع مالی و لجستیکی قابل‌توجهی است. اعزام تیم‌های مستندسازی به مناطق جنگی به تجهیزات پیشرفته‌ای مانند دوربین‌های مقاوم در برابر شرایط سخت، وسایل ارتباطی امن و تجهیزات پزشکی نیاز دارد. همچنین، تأمین هزینه‌های سفر و اقامت در مناطق پرخطر به‌ویژه در کشورهایی مانند سوریه که زیر فشار تحریم‌های بین‌المللی هستند، می‌تواند با مشکلات جدی روبه‌رو باشد. این مسائل لجستیکی و مالی می‌تواند تأثیرات زیادی بر روند تولید مستند بگذارد و محدودیت‌هایی در زمان‌بندی و کیفیت تولید ایجاد کند.
د) فشارهای سیاسی و روایت‌های متضاد: مستندهای ساخته‌شده توسط مستندسازان ایرانی در این مناطق با فشارهای سیاسی و انتقادات فراوانی از سوی رسانه‌ها و کشورهای مخالف مواجه هستند. بسیاری از این مستندها روایت‌هایی حمایت‌گرایانه از ایران و گروه‌های مقاومت را ترویج می‌کنند، که این خود می‌تواند به مناقشات سیاسی و رسانه‌ای دامن بزند. رسانه‌های غربی و برخی از دولت‌های عربی معمولاً به این مستندها به‌عنوان پروپاگاندای جمهوری اسلامی ایران نگاه می‌کنند و در بسیاری از موارد، این مستندها با تلاش برای نقد و رد روایت‌های ایرانی روبه‌رو می‌شوند. از سوی دیگر، مستندسازان ایرانی باید با چالش‌های مختلفی مانند سانسور و فشارهای سیاسی داخلی نیز مواجه شوند که ممکن است آزادی انتخاب موضوعات و زاویه دید را محدود کند.
ه) چالش‌های فرهنگی و زبانی: یکی دیگر از چالش‌های تولید مستند در این مناطق، مشکلات فرهنگی و زبانی است. تعامل با جوامع محلی و گروه‌های مختلف در مناطق جنگی نیازمند درک عمیق از فرهنگ، باورها و زبان آن‌ها است. در بسیاری از موارد، مستندسازان ایرانی باید با موانع زبانی و تفاوت‌های فرهنگی روبه‌رو شوند که می‌تواند تأثیر زیادی بر ارتباط با افراد محلی و توانایی آن‌ها برای ارائه اطلاعات دقیق داشته باشد. علاوه بر این، برخی از گروه‌های محلی ممکن است به دلیل پیشینه سیاسی و اجتماعی با حضور مستندسازان ایرانی احساس راحتی نکنند و از همکاری با آنان امتناع کنند.
و) چالش‌های اخلاقی و انسانی: در مستندسازی جنگ‌ها و بحران‌ها، مسائل اخلاقی و انسانی نیز یکی از مهمترین چالش‌ها هستند. مستندسازان باید با دقت و حساسیت به مسائلی مانند احترام به حقوق انسانی، جلوگیری از سوءاستفاده از تصاویر آسیب‌دیده و احترام به زندگی خصوصی افراد توجه کنند. در مناطق جنگی، تصاویر از قربانیان جنگ، افراد آسیب‌دیده و خانه‌های ویران‌شده می‌توانند عواقب اخلاقی و روانی سنگینی داشته باشند. مستندسازان باید مراقب باشند که از این تصاویر به‌درستی و با احترام استفاده کنند و در عین حال، از استفاده تبلیغاتی یا دست‌کاری در تصاویر و واقعیت‌ها پرهیز کنند.
مستندهای تولیدی توسط مستندسازان ایرانی در مناطق محور مقاومت، به‌ویژه لبنان و سوریه، نقشی برجسته در روایت‌گری تحولات منطقه‌ای ایفا می‌کنند. این مستندها در کشورهای غربی و برخی کشورهای عربی، این مستندها غالباً به‌عنوان ابزار پروپاگاندای جمهوری اسلامی تلقی می‌شوند، در حالی که در میان برخی جوامع مسلمان و کشورهای منطقه‌ای، به‌عنوان روایت‌هایی از مقاومت و همبستگی مورد استقبال قرار می‌گیرند.
مستندهای تولیدی در محور مقاومت به‌ویژه در لبنان و سوریه، در داخل ایران تأثیرات عمیقی دارند. این مستندها به‌طور گسترده در راستای تقویت احساس همبستگی ملی و مذهبی میان مردم و دولت جمهوری اسلامی ایران ساخته می‌شوند. روایت‌هایی که در این مستندها به تصویر کشیده می‌شود، به‌ویژه در مورد مقاومت در برابر تهدیدات خارجی مانند اسرائیل و آمریکا، نقش ایران را در حمایت از گروه‌های مقاومت، همچون حزب‌الله و نیروهای سوریه‌ای، برجسته می‌کند. این نوع مستندها به‌عنوان ابزاری برای تبیین و تقویت سیاست‌های خارجی ایران عمل کرده و موجب افزایش حمایت عمومی از این سیاست‌ها می‌شود. همچنین، این مستندها می‌توانند همبستگی مذهبی و سیاسی مردم ایران را در مواجهه با بحران‌های منطقه‌ای تقویت کرده و روحیه ملی را بالا ببرند. با این حال، مستندهایی با این محتوای ایدئولوژیک ممکن است در داخل با انتقاداتی از سوی برخی جناح‌های سیاسی مواجه شوند که این رویکردهای حمایت‌گرایانه را تبلیغاتی و متأثر از دیدگاه‌های خاص حکومت می‌دانند و خواستار رویکردهای واقع‌بینانه‌تری در نمایش این وقایع هستند.
در سطح بین‌المللی، مستندهای ایرانی تولید شده در محور مقاومت با واکنش‌های مختلفی روبه‌رو می‌شوند. در بسیاری از کشورهای غربی، این مستندها به‌عنوان ابزار پروپاگاندای جمهوری اسلامی ایران شناخته می‌شوند و رسانه‌ها و تحلیلگران آن‌ها را به‌منزله تلاش‌های ایران برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی جهانی و تثبیت موقعیت خود در منطقه می‌بینند. این مستندها به‌ویژه در کشورهای که با ایران در تضاد هستند، مانند ایالات متحده و برخی کشورهای عربی، با نقدهایی جدی روبه‌رو می‌شوند و به‌عنوان ابزارهای سیاسی برای توجیه و مشروعیت‌بخشی به سیاست‌های ایران در قبال گروه‌های مقاومت مطرح می‌شوند. همچنین، این مستندها در برخی کشورهای عربی که با ایران در رقابت سیاسی هستند، ممکن است به‌عنوان تلاش ایران برای افزایش نفوذ خود در خاورمیانه و تحت تأثیر قرار دادن افکار عمومی منطقه دیده شوند. در مقابل، در میان بخش‌هایی از جوامع مسلمان و کشورهای در حال توسعه که در برابر فشارهای غربی و استعمارگری قرار دارند، این مستندها ممکن است به‌عنوان روایت‌هایی از مقاومت در برابر ظلم و استعمار و نشانه‌ای از همبستگی اسلامی و ملی مورد استقبال قرار گیرند. این واکنش‌ها نشان‌دهنده تفاوت‌های ژرف در نحوه درک و پذیرش این مستندها بسته به موقعیت سیاسی و اجتماعی در سطح بین‌المللی است.
این آثار به‌عنوان ابزارهای استراتژیک و رسانه‌ای نه تنها به‌منظور بازنمایی واقعیت‌های جنگی و انسانی در میدان‌های نبرد، بلکه برای تقویت و تبیین پیام‌های سیاسی، فرهنگی و دینی جمهوری اسلامی ایران در سطح جهانی طراحی شده‌اند. این مستندها با تأکید بر جنبه‌های مقاومتی و مبارزات ضد سلطه، سعی دارند تا نقش ایران را به‌عنوان حامی گروه‌های مقاومت و مبارز در برابر تهدیدات جهانی، به‌ویژه از سوی قدرت‌های استکباری، به‌طور مؤثر نمایش دهند. در داخل کشور، این مستندها نقش مهمی در تقویت همبستگی ملی، برجسته‌سازی هویت مقاومتی و ایجاد پشتوانه اجتماعی برای سیاست‌های خارجی ایران ایفا می‌کنند. این مستندها موجب افزایش انگیزه‌های ملی و دینی شده و مردم را در مواجهه با تهدیدات خارجی و چالش‌های منطقه‌ای متحدتر می‌سازند. اما در سطح بین‌المللی، واکنش‌ها به این تولیدات متفاوت است. در بسیاری از کشورهای غربی و عربی مخالف ایران، این مستندها اغلب به‌عنوان ابزارهای پروپاگاندای سیاسی و نمایشی از واقعیت‌ها شناخته می‌شوند. در مقابل، در جوامع مسلمان و کشورهای در حال توسعه که با چالش‌های مشابهی از قبیل سلطه‌گری و استعمار مواجه هستند، این مستندها به‌عنوان نمادهایی از مقاومت و همبستگی اسلامی مورد استقبال قرار می‌گیرند.
در نهایت، می‌توان گفت که مستندهای ایرانی در محور مقاومت، علاوه بر نقش‌های فرهنگی و اجتماعی، به‌عنوان ابزارهای مؤثر دیپلماسی رسانه‌ای و فرهنگی ایران عمل کرده و در زمینه‌های مختلف، به‌ویژه در تقویت جایگاه ایران در صحنه‌های منطقه‌ای و جهانی، تأثیرگذارند. این تولیدات نه تنها در سطح داخلی موجب تحکیم باورهای ملی و مذهبی می‌شوند، بلکه در عرصه بین‌المللی نیز به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم برای بازنمایی روایت‌های ایران در مواجهه با بحران‌ها و تحولات منطقه‌ای شناخته می‌شوند
هنوز دیدگاهی منتشر نشده است