نگاهی به سریال قهوه پدری

خوب، متوسط یا افتضاح

مهران مدیری، کارگردانی که زمانی با شوخی‌های اجتماعی و کمدی‌های پرمایه‌اش قلب میلیون‌ها مخاطب را تسخیر کرده بود، امروز با «قهوه پدری» بار دیگر مورد نقد قرار گرفته است. اگر شما هم وقتی پای سریال‌های اخیر مدیری می‌نشینید، بیش از پیش دلتان برای آثار قدیمی‌اش تنگ می‌شود، شاید باید به دنبال چرایی این تغییر در آثار او باشیم.

---

وقتی در آخرین قسمت «دورهمی» (فصل چهارم و آخرین فصل گفت‌وگو‌محور) احسان علیخانی جای مدیری نشست و پرسید: دورهمی را دوست داشتید؟ مدیری پاسخ داد: «خیلی. دورهمی من را به مردم نزدیک‌تر کرد بیشتر از همه سریال‌ها، مجموعه‌ها و کار‌هایی که کردم.» چند دقیقه بعد علیخانی دوباره سؤال دیگری را درباره ضعف سریال‌های متأخر مدیری پرسید و مدیری پاسخ داد: «در کار‌هایی که یک کارگردان می‌سازد ممکن است ۵ تا خوب، دو تا متوسط و سه تا افتضاح باشد.» ما قرار نیست مانند بخش مهمی از مخاطبان «قهوه پدری» این اثر را ذیل دسته سوم بدانیم. بلکه ماجرا قرار است راوی کارگردانی باشد که در دورترین نقطه نسبت به مخاطب ایستاده.

همان چند قسمت اول «قهوه پدری» که پخش شد، مخاطبان طرفدار مدیری، این گزاره را مطرح می‌کردند که صبر کنید تا قهوه پدری بهتر شود. صبر‌ها خیلی دیر نتیجه داد و به قسمت ششم کشیده شد. پس از پخش چند قسمت مدیری هم دوباره به همان مؤلفه تکراری یعنی پخش کردن پشت‌صحنه در انتهای هر قسمت روی آورد تا شاید این کار بتواند به وایرال شدن و بهبود مخاطبان اثر کمک کند. قسمتِ ششم به بعد اوضاع کمی بهتر شد. سریال مدیری می‌توانست خنده بگیرد، اما ماجرا اینجا بود که قهوه پدری تازه به سطح دراکولا رسیده بود و حتی شوخی‌های کلامی هم نمی‌توانست اثر را نجات دهد.
یک پرسش مهم می‌تواند مشکل سریال مدیری را برای ما بهتر شرح دهد. اجازه دهید یک فرضیه را در نظر بگیریم که به نفع تلویزیون است. بیاید فکر کنیم قهوه پدری در تلویزیون پخش می‌شد. به نظرتان کمتر مخاطب می‌گرفت یا بیشتر؟ فکر می‌کنم همه معتقد باشیم که سریال مدیری اگر در یکی از شبکه‌های سیما پخش می‌شد مخاطب بیشتری می‌گرفت.
همانطور که آثار دیگری هم از مدیری مانند «در حاشیه‌های یک و دو» توانستند مخاطبان بیشتری بگیرند با اینکه نسبت به «پاورچین» و «مرد هزار چهره» ضعیف‌تر بودند. قطعاً هر کسی بهتر از مدیری می‌داند که آثارش و نوع قصه‌گویی او به گونه‌ای است که تا شخصیت‌ها جا بیفتند و مخاطب در جریان قصه قرار بگیرد، زمان می‌برد و این شکل از قصه‌گویی مناسب با شیوه قصه‌گویی تلویزیونی است و نمایش خانگی.
پخش هفتگی در نمایش خانگی نه‌تنها به آثار او کمکی نکرده بلکه تبدیل به نقطه‌ضعف اثرش شده زیرا نوسان داشتن در شوخی‌ها و مدل کمدی مدیری با پخش هفتگی تنها کار را برای او سخت‌تر می‌کند. موضوعی که تا «هیولا» به چشم نمی‌آمد اما پس از دراکولا داستان کاملاً به چشم می‌آید.
درحقیقت مدل شوخی‌های هیولا و دراکولا به گونه‌ای بود که به جرئت می‌توانستیم بگوییم، امکان پخش در تلویزیون را ندارند، اما درباره قهوه پدری داستان متفاوت است. قهوه پدری آنقدری شوخی‌های ممیزی‌خور ندارد و ابتذالش چندان تفاوتی با ابتذال آثار چند سال اخیر تلویزیون نمی‌کند، پس چندان دلیلی برای عدم پخش قهوه پدری نمی‌ماند جز برخی کج‌سلیقگی‌ها و البته پول. آنچه واضح است، ضرر دوجانبه‌ای که تلویزیون از نبود مدیری و مدیری از نبودن در تلویزیون متحمل می‌شوند، ثمره‌ای ندارد جز دور شدن مخاطب از هر دوی آن‌ها.

اگر بخواهیم از میان سینماگرانی که نقد اجتماعی را در آثارشان جای داده‌اند و شوخی‌هایشان به عرصه عمومی وارد شده یک نام را ببریم قطعاً مهران مدیری از افراد سرآمد میان آنان است. نگاهی به آثار قدیم تا جدید مدیری بیندازید؛ از کنکور گرفته تا فساد بانکی، از فساد در هنر گرفته تا مسئله کتاب، تمامی در آثار او متبلور شده، حالا گاهی به نازل‌ترین شکل از کمدی و با کنایه‌های سطحی سیاسی تا شکل نقد‌هایی که در بستر قصه شکل می‌گرفت و نمونه‌هایی از آن در مرد هزار چهره دیده می‌شد.
مدیری پس از دور شدن از قاسم‌خانی‌ها و ژوله، به شکلی مشخص در قصه ضعف پیدا کرده است. با این حال، مدیری بی‌خیال نقد اجتماعی نشده و به همان پررنگی آثار قبلی نقد را دنبال می‌کند، حتی نقد خودش. مدیری با ساختن شخصیتی به نام «اون» عملاً با شخصیت خودش هم شوخی کرده. مدیری مانند آثار قبلی خود جهت شوخی‌هایش را به سمت تازه به دوران رسیدگی برده است و حتی با خودش هم ذیل همین منطق شوخی می‌کند.
مدیری پیش از این در هیولا هم با نقد فساد در هنر به سمت همکاران خودش رفته بود، اما در قهوه پدری این ماجرا به خود مدیری هم می‌رسد و عملاً کاراکتر ساخته شده از مهران مدیری در رسانه هم مورد نقد قرار می‌گیرد. این یعنی مدیری حتی به دنبال این است تا تصویری که از او به عنوان جرج کلونی ایران در رسانه‌ها ساخته شده به بازی بگیرد که این امر در نوع خودش تحسین‌برانگیز است، نگاهی که آن را می‌توان از اتفاق مهم قهوه پدری دانست.