ماهنامه صبا
در این گزارش بررسی می‌کنیم که انیمیشن‌های سینمایی ایران چگونه توانسته‌اند با پشتوانه‌ای از موفقیت‌های تلویزیونی و سینمایی، گیشه را تسخیر کنند و زمینه‌ساز شکل‌گیری هویتی جدید به نام «صنعت انیمیشن ایران» شوند.
در طول یک دهه گذشته و در شرایطی که به‌صورت متواتر از ترک‌تازی و صدرنشینی فیلم‌های کمدی در گیشه سینماها صحبت شده است، فیلم‌های کودک و نوجوان، در چند نوبت، قواعد را برهم زده و معادلات گیشه را به نفع خود تغییر داده‌اند. در میان فیلم‌های کودکانه هم انیمیشن‌های سینمایی، پرچم‌دار این قدرت‌نمایی بوده‌اند. انیمیشن سینمایی «ببعی قهرمان» که با پشتوانه‌ای از توفیقات تلویزیونی، حالا روانه پرده سینماها شده است، یکی از قطعات یک پازل بزرگ‌تر محسوب می‌شود. پازلی که گام‌به‌گام در حال تکمیل است و به نظر می‌رسد در آینده‌ای نزدیک تبدیل به هویتی غیرقابل کتمان و در عین حال قدرت‌مند در سینمای ایران می‌شود، هویتی که آن را به نام «صنعت انیمیشن ایران» خواهیم شناخت. در این گزارش به‌دنبال پاسخ به این سوال بودیم؛ انیمیشن‌های سینمایی پرفروش در این سال‌ها، با چه پشتوانه‌ای توفیق در گیشه را تجربه کرده‌اند؟
ببعی قهرمان/ ۱۴۰۳
کاراکتر ببعی پیش‌تر در قاب تلویزیون متولد شده بود. داستان این فیلم اما درباره اهالی روستایی به نام «کدو تنبل» است که همگی از حیوانات غیرپرنده هستند. در میان آن‌ها، ببعی رویای پرواز دارد و این رویایی است که برای دیگران قابل درک نیست و حتی تحقیر و سرکوب می‌شود.
«ببعی قهرمان» محصولی از سازمان اوج است اما عوامل اصلی آن، پیش‌تر تجربه سینمایی نداشتند. حسین صفارزادگان و میثم حسینی به‌عنوان دو کارگردان کار، مقداد اخوان در مقام فیلم‌نامه‌نویس و محمدمهدی مشکوری به‌عنوان تهیه‌کننده، همگی اولین حضور در میدان سینما را تجربه کرده و خوش درخشیده‌اند. عملکرد «ببعی قهرمان» تا همین جا در گیشه بسیار عالی بوده است. انیمیشنی که توانسته بود در جشنواره فجر مورد تحسین داوران قرار بگیرد، در نگاه اصحاب رسانه هم ظرفیت‌های قابل‌توجهی برای توفیق در گیشه داشت. فروش نزدیک به ۴۰ میلیاردی آن تا نیمه آبان، موید صحت این پیش‌بینی است. کیفیت بصری را می‌توان یکی از اصلی‌ترین امتیازات «ببعی» به شمار آورد. فیلم از نظر کیفیت ساختار و رنگ‌ولعاب، به‌شدت باب طبع گروه سنی کودک و نوجوان است و بهره‌گیری از ظرفیت سکانس‌های موزیکال هم در مواردی تبدیل به ارزش افزوده فیلم می‌شود.
بچه زرنگ/ ۱۴۰۲
«بچه زرنگ» داستان ساده‌ای درباره یک پسربچه بیش فعال دارد که رویاهای زیادی برای تبدیل شدن به یک ابرقهرمان در سر دارد. او به‌صورت اتفاقی در سفری خانوادگی با یک یوزپلنگ ایرانی آشنا می‌شود و این آشنایی نقطه شروع سلسله اتفاقاتی در درون جنگل می‌شود. بدنه اصلی خالقان «بچه زرنگ» را باید همان تیمی دانست که پیش‌تر با «شاهزاده روم» و «فیلشاه» ثابت کرده بودند حرفهای زیادی در عرصه انیمیشن‌سازی دارند و با این فیلم به معنای واقعی بلوغ خود در این عرصه را به رخ کشیدند. «بچه زرنگ» به معنای واقعی یک پدیده در اکران بود. فیلم نه فقط در گیشه داخلی توانست رکوردشکنی کند که در اکران بین‌المللی هم خوش درخشید. از پرحاشیه‌ترین اتفاقات مرتبط با این فیلم هم انتشار خبر اکران عمومی آن در اسرائیل بود که برخی رسانه‌های انقلابی آن را یک دستاورد توصیف کردند. از نظر رنگ‌ولعاب، رونمایی از «بچه زرنگ» با واکنش‌های بسیار مثبتی در جشنواره فجر مواجه شد و آنچه به‌وضوح در تولید آن به چشم می‌آمد، کیفیت بالای طراحی فنی و اجرای گرافیکی آن بود. در عین حال این فیلم به خوبی هم توانست از ظرفیت‌های رسانه‌ای و تبلیغی برای توفیق در گیشه بهره ببرد.
پسر دلفینی/ ۱۴۰۱
ایده محوری «پسر دلفینی» ایده‌ای جذاب است. پسربچه‌ای براثر سقوط یک هواپیما در دریا، از مادرش جدا شده و به میان جمع آبزیان وارد می‌شود. دلفینی سرپرستی او را می‌پذیرد و آرام‌آرام او هر چه بزرگ‌تر می‌شود، تصور می‌کند که واقعا یک دلفین است. او در سن نوجوانی با این واقعیت مواجه می‌شود که انسانی است که باید به دنبال پدرومادر خود برود. محمد خیراندیش در مقام کارگردان «پسر دلفینی» از هنرمندان باسابقه در عرصه انیمیشن‌سازی است اما این برای اولین‌بار بود که در مقام کارگردان پروژه‌ای سینمایی را به سرانجام می‌رساند. محمدامین همدانی از انیمیشن‌سازان خوش‌سابقه هم تهیه‌کنندگی پروژه را برعهده داشت. فیلم «پسردلفینی» در انتخابی هوشمندانه، پیش از ورود به چرخه اکران عمومی در ایران، در سینماهای روسیه روی پرده رفت و به‌طرز غیرمنتظره‌ای تبدیل به یکی از فیلم‌های پرفروش در آنجا شد. به‌پشتوانه همین استقبال بین‌المللی، اکران داخلی فیلم هم با استقبال مواجه شد.علاوه‌بر داستان متفاوت و ساختار بصری جذاب، «پسردلفینی» از حضور چهره‌هایی شناخته‌شده مانند نادر سلیمانی و ثریا قاسمی در دوبله به‌خوبی بهره برد و خوانندگی علیرضا طلیسچی در سکانس‌هایی از فیلم هم به موفقیت فضای تبلیغاتی آن ضریب داد.
لوپتو/ ۱۴۰۱
داستان «لوپتو» درباره ارتباط یک نوجوان با فرشته‌ای است که می‌تواند محافظ او باشد. همین خط داستانی اما بسط پیدا کرده و پای یک آسایشگاه بیماران روانی که تحت مدیریت پدر همین نوجوان قرار دارد را هم به ماجرا باز کرد. درباره انیمیشن سینمایی «لوپتو» هم پای یک گروه گمنام شهرستانی در میان است. عباس عسگری کارگردان، محمدحسین صادقی تهیه‌کننده و فرشاد امین‌زاده نویسنده فیلمنامه سه ضلع اصلی فرآیند ایده‌پردازی و طراحی این انیمیشن بوده‌اند که به گفته خود در یک تعامل دوستانه در شهرستان کرمان، این اثر را به سرانجام رساندند. براساس آنچه از سوی عوامل فیلم اعلام شده است، هزینه تولید انیمیشن سینمایی «لوپتو» چیزی در حدود ۱۰ میلیارد تومان بوده و این فیلم با فروش بالغ‌بر ۲۰ میلیارد تومانی، عملکرد اقتصادی نسبتا موفقی در گیشه داشته است. البته مانند اکثر تولیدات این عرصه، هنوز تا رسیدن به سوددهی فاصله معناداری دارد. علاوه‌بر خلاقیت در طراحی داستان، یکی از ویژگی‌های مهم «لوپتو» که آن را نسبت به دیگر انیمیشن‌های سینمایی این سال‌ها متمایز کرده، تلاش برای فضاسازی ایرانی در آن است. البته در زمینه معادلات فروش باید از بهره‌گیری درست از ظرفیت‌های تبلیغاتی و اکران‌های بین‌المللی فیلم هم یاد کنیم.
بنیامین/ ۱۳۹۸
به سنت اغلب انیمیشن‌های سینمایی در دهه ۹۰ انیمیشن «بنیامین» هم حال و هوایی تاریخی و مذهبی داشت. داستان فیلم درباره دو دوست به نام‌های «آشر» و «بنیامین» است که خرابکاری یکی از آن‌ها باعث به دردسر افتادن مادر بنیامین توسط مأموران پادشاه می‌شود. سفر پرماجرای آن‌ها برای نجات مادر، خط اصلی روایت این انیمیشن را تشکیل می‌دهد. در همین جشنواره گذشته فیلم فجر، انیمیشن سینمایی «رویاشهر» را داشتند که از رقبای «ببعی قهرمان» محسوب می‌شد. این تیم انیمیشن‌ساز اما در سال ۹۸ و زمانی «بنیامین» را روانه پرده سینماها کردند که گروهی ناشناخته از شهرستان بودند. احتمالا خود سازندگان «بنیامین» هم تصور نمی‌کردند که چنین اتفاق ویژه‌ای را بتوانند در گیشه رقم بزنند. فیلم بدون هیچ امتیازی از منظر معادلات گیشه، فرصت اکران به‌دست آورد و به پشتوانه تبلیغات تلویزیونی توانست ۵ میلیارد تومان فروش کند و ۶۲۰ هزار نفر را به سینما بکشاند. واقعیت این است که انیمیشن «بنیامین» هم از نظر داستان و هم از نظر ساختار، قابل قیاس با تجربه‌های دیگر سینمای ایران در عرصه انیمیشن‌سازی نبود و باید اصلی‌ترین برگ‌برنده‌اش را استفاده درست از ظرفیت‌های تبلیغاتی برای توفیق در گیشه به شمار بیاوریم.
فیلشاه/ ۱۳۹۷
«فیلشاه» درباره گله‌ای از فیل‌هاست که رئیسش صاحب فرزندی می‌شود و برخلاف انتظارات، او که گزینه اصلی جانشینی پدر است، فیلی دست و پا چلفتی از آب درمی‌آید. در ادامه با ارتباط داستان این فیل به ماجرای اصحاب کهف، این انیمیشن هم سویه‌ای مذهبی در داستان خود پیدا می‌کند. هادی محمدیان و حامد جعفری بعد از تجربه موفق «شاهزاده روم»، در دومین تجربه سینمایی خود یعنی «فیلشاه» هم خوش درخشیدند و توانستند فروشی قابل توجه را به نام خود ثبت کنند. این گروه همان تیمی هستند که در ادامه فعالیت حرفهای خود «بچه زرنگ» را تبدیل به یک پدیده در سینمای ایران کردند. این انیمیشن سینمایی با فروش ۸ میلیارد تومانی عملکرد خیلی خوبی در گیشه داشت و تا پیش از «بچه زرنگ» به‌واسطه استقبال بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر از آن، پرمخاطب‌ترین انیمیشن سینمای ایران بود. تیم «هنر پویا» حالا یکی از مدعیان اصلی پرچم‌داری صنعت انیمیشن سینمایی در ایران به حساب می‌آید که اتفاقا تعاملات خوبی هم با دیگر گروه‌های انیمیشن‌سازی دارد و به‌دنبال گسترش بیشتر بستر فعالیت خود هستند. این تیم به‌خوبی معادلات تولید و عرضه انیمیشن را در سینمای ایران فراگرفته است.
شاهزاده روم/ ۱۳۹۶
روایت این انیمیشن سینمایی، به قاعده اغلب تولیدات دهه ۹۰ در این مدیوم، پیرنگی مذهبی و دینی داشت. داستان فیلم درباره شاهزاده‌ای پاکدامن به نام ملیکا است که به‌عنوان یک پرنسس مسیحی به همسری امام یازدهم شیعیان در می‌آید و مادر امام زمان(عج) می‌شود. هادی محمدیان کارگردان این اثر با همراهی حامد جعفری در مقام تهیه‌کننده، به پشتوانه توفیق این تجربه، در گام بعدی سراغ «فیلشاه» رفتند و نشان دادند این موفقیت حاصل یک اتفاق نبوده است. یک تیم درست که ورودی حساب‌شده به عرصه انیمیشن‌سازی سینمایی داشت و همچنان هم در این مسیر فعال است. «شاهزاده روم» بعد از رونمایی در جشنواره فیلم فجر به‌خوبی توانست با پشتوانه بازخوردهای مثبتی که از این رویداد گرفت، وارد جریان اکران عمومی شود و بالغ‌بر ۹۱۸ هزار مخاطب را به سالن‌های سینما فرابخواند. این انیمیشن در مجموع ۳ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان فروخت. از جنبه‌های مختلف می‌توان «شاهزاده روم» را اثری پیش رو در عرصه انیمیشن‌های سینمایی به شمار آورد. تیم تولید به‌خوبی توانست از ظرفیت‌های تبلیغی و محصولات جانبی برای برندسازی استفاده کند.
مبارک/ ۱۳۹۳
«مبارک» یک انیمیشن صرف نیست و در قالب رئال به تولید رسیده است. بازیگرانی همچون الناز شاکردوست هم در آن ایفای نقش کرده‌اند، اما حجم بالای کاراکترهای انیمیشنی در آن، قابل توجه است و کیفیت اجرای بخش‌های انیمیشنی به‌گونه‌ای است که نمی‌توان دستاورد آن را نادیده گرفت؛ مبارک درباره عروسک مبارک و همراهی‌اش با کاراکترهای شاهنامه است. محمدرضا نجفی این فیلم را در سال ۹۳ ساخت و در سال ۹۵ اکران کرد اما آنقدر مصائب و موانع در مسیرش زیاد بود که احتمالا انگیزه خود برای ادامه فعالیت در این حوزه را به‌طور کامل از دست داد. البته از سینما فاصله نگرفت و در مقام مدیر جلوه‌های بصری، همکاری نزدیکی در طراحی چند فیلم موفق سینمای کودک در این سال‌ها داشته است. توفیق «مبارک» در جذب ۲۶۵ هزار مخاطب به سالن سینما را هم جزو تجربه‌های موفق در حوزه اکران تولیدات انیمیشنی محسوب کنیم. البته «مبارک» در گیشه تنها ۱.۵ میلیارد تومان فروش کرد و عایدی چندانی از نظر اقتصادی برای سازندگانش نداشت. برگ برنده اصلی «مبارک» ایده محوری آن و مهمتر از آن ثبت تجربه‌ای متفاوت در تلفیق انیمیشن و واقعیت در یک پروژه سینمایی است.
تهران ۱۵۰۰/ ۱۳۹۲
اگر بخواهیم یک اثر را به‌عنوان پرچم‌دار در جریان احیای ظرفیت انیمیشن‌سازی در سینمای ایران معرفی کنیم، قطعا باید سراغ «تهران ۱۵۰۰» برویم. فیلمی که در سال ۹۲ با ایده جذاب روایت آینده، کلید خورد و تلاش داشت تصویری فانتزی و خیالی از آنچه احتمالا در آینده‌ای دور در تهران رقم خواهد خورد ارائه دهد. بهرام عظیمی در ابتدای دهه ۹۰ بیش از هر چیز به‌پشتوانه خلق کاراکترهایی مانند «سیاساکتی» در قاب تلویزیون به شهرت رسیده بود و از ستاره‌های عرصه انیمیشن‌سازی به شمار می‌رفت. دورخیز عظیمی برای ساخت یک انیمیشن سینمایی از همین منظر اتفاقی هیجان‌انگیز بود. هرچند ۱.۵ میلیارد تومان در سال ۹۲ فروش قابل قبولی محسوب می‌شد اما با توجه به فهرست بلندبالای ستاره‌ها و مهمتر از آن قرار گرفتن فیلم در ترکیب اکران نوروزی، انتظارها از فروش انیمیشن سینمایی «تهران۱۵۰۰» به‌مراتب بالاتر بود. بکر بودن را می‌توان اصلی‌ترین امتیاز «تهران ۱۵۰۰» دانست. این انیمیشن سینمایی در مقطعی در جشنواره فجر روی پرده رفت که هنوز ساخت انیمیشن‌های سینمایی مرسوم نبود و حتی منطق اقتصادی هم نداشت. فیلم از همین زاویه و به پشتوانه همراهی ستاره‌هایی همچون هدیه تهران و بهرام رادان، در کانون توجه قرار گرفت.
محمد صابری
هنوز دیدگاهی منتشر نشده است