ماهنامه صبا
هیجان هدف مقدم رسانه ملی در فرایند مناظرات انتخاباتی نیست و ناگفته نماند که هیجان معلول آداب و عادات و رویکرد و روش نامزدهاست و رسانه سهم کمتری در آن دارد.
یکی از چالش‌برانگیزترین انواع برنامه‌های رسانه‌ای، مناظره‌های انتخاباتی است که سابقه آن‌هابه روایتی به سال ۱۹۵۶ و انتخابات در آمریکا برمی‌گردد و از آن زمان تا به اکنون از پرمخاطب‌ترین برنامه‌های تلویزیونی دنیا به شمار می‌روند. این مناظرات از سویی حساس‌ترین و سرنوشت‌سازترین بخش تبلیغات برای نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری و از سوی دیگر جذاب‌ترین و جنجالی‌ترین بخش تبلیغات برای مردم هستند و از آن‌جا که نقش بسیارمهمی در کشف حقیقت و انتخاب عقلانی مردم دارند، کاندیداها آن را سکویی برای کمک به پیروزی و موفقیت‌شان می‌دانند. البته این به این معنی نیست که نامزدها قرار است در مناظرات به بحث و جدل پرداخته و با هم مشاجره کنند، بلکه قرار است آن را فرصتی برای شناساندن بهتر و کامل‌تر خود به مخاطب دانسته و اهداف و برنامه‌های پیش رویشان را برای عموم جامعه شرح دهند.
پرواضح است که در این مناظرات شخص مجری بسیار مهم و کلیدی است و یک مجری توانمند و کاربلد می‌تواند با مهارت و توانایی خود مناظرات را اثرگذارتر و تماشایی‌تر کنند.
از آن‌جا که به تازگی مناظرات چهاردهمین دوره انتخاباتی ریاست جمهوری کشورمان را پشت‌سر گذاشته‌ایم با محمدجعفر خسروی نامزد دریافت جایزه بهترین مجری برنامه‌های گفت‌وگومحور ترکیبی در سومین جشنواره تلویزیونی جام‌جم که در چهاردهمین دوره انتخاباتی ریاست جمهوری، اجرای میزگرد فرهنگی انتخاباتی را برعهده داشته است به گفت‌وگو نشستیم. در این گفت‌وگو با محمدجعفر خسروی که از پیشکسوتان اجرا در رسانه است در مورد نقش اجرا در مناظره و چگونگی انتخاب مجری مناظرات صحبت کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
• اهمیت و نقش مجری در مناظره انتخاباتی چیست و چه انتظاراتی باید از او داشت؟
در مناظرات انتخاباتی مرسوم و متداول، مجری نقش میزبان و میانجی را ایفا می‌کند که شایسته‌ترین ویژگی او اجتناب از سوگیری نسبت به طرفین مناظره و مراقبت از فرایند گفتگو است.
• تقریبا در تمام دنیا، اجرای مناظره‌ها معمولا به خبره‌ترین و کارکشته‌ترین روزنامه‌نگاران سپرده می‌شود زیرا براین باورند که این افراد هم اشراف کافی به مسائل روز جامعه دارند و هم تسلط بالا در برقرای گفتگو. نظر شما درخصوص این نوع انتخاب چیست و عدم چنین نگاهی در صدا و سیمای ما و انتخاب اغلب مجریان مناظره از بین کارمندان خودش را موجب لطمه به مناظره‌های آن می‌دانید یا خیر؟
تاکید می‌کنم که مناظرات متداول و مرسوم انتخاباتی صدا و سیما، بیشتر متکی به بدنه کارشناسی است که الزاما کارکنان رسانه ملی نیستند. کارشناسان چه به شکل حضوری و مستقیم مانند میزگردها و چه به شکل غیابی از طریق تولید محتوا، تعیین رویکرد و هدایت مجری مناظرات را پشتیبانی می‌کنند و مجریان کمتر مخیر در طراحی و هدایت بحث هستند، الا در مواردی که با تذکر کارشناس ناظر، نکته یا نکاتی را برای روشنگری اذهان در تکمیل یا تصحیح مطالب مطروحه یادآوری می‌کنند. البته در دو مناظره پایانی مجری مستقیم پرسش‌هایی را طرح می‌نمود که قطعا دیدگاه شخص او نبود اما همین مقدار مشارکت اجتناب‌ناپذیر در فرایند مناظره هم از سوی برخی حامیان و برخی نامزدها تحمل نشد و به نقد و قضاوت مجری منتهی گردید .
• جدا از این نکته و اولویت داشتن نقش کارشناس ناظر که شما به آن اشاره کردید، به‌طورکلی کمیسیون مناظره هر کشوری معیارهای مشخصی برای انتخاب مجریان مناظره دارد. برای مثال مهم‌ترین فاکتورهای انتخاب مجری مناظره در کشورهایی مانند امریکا، تجربه گسترده مجری منتخب در اخبار پخش زنده تلویزیونی، آشنایی او با نامزدها و مسائل مهم تبلیغات انتخاباتی ریاست جمهوری و همچنین عدم ارتباط وی با ستادهای انتخاباتی محسوب می‌شود. به‌نظر شما معیارهای رسانه ما برای انتخاب مجری در تمام دوران، چه‌قدر به این معیارها نزدیک بوده است؟ و اصلا مجریان مناظره‌ها در صدا و سیمای ما چگونه انتخاب می‌شوند؟
به گمانم در انتخاب مجریان انتخاباتی صدا و سیما، پیشینه هدایت برنامه‌های گفتگو محور، تسلط کلامی، هوش هیجانی و سرعت انتقال و استنتاج، تناسب سنی، حسن شهرت، عدم اشتهار به تمایلات حزبی و جناحی و نظایر این موارد در نشست‌های متوالی بررسی و نتیجه‌گیری می‌شود. البته ظنی دارم که صدا و سیما با احتساب دامنه تخصصی به مجریان معاونت سیاسی تمایل یا تکیه بیشتری دارد، شاید انتخاب آقایان مرتضی حیدری و مهدی خسروی موید این ظن باشد. اما در این دوره مجریان معاونتهای سیما و صدا در دو گروه خانمها و آقایان سهیم بودند که نشان از اعتلای رویه رسانه ملی دارد .
• شما چه ویژگی‌هایی را مشخصه‌های اصلی یک مناظره می‌دانید و این مشخصه‌ها چه‌قدر در مناظرات ما دیده می‌شود؟
آگاهی بخشی، روشنگری، مشارکت آفرینی، اطلاع رسانی، جلب توجه افکار عمومی و نظایر این که مناظرات ما هم از این ویژگی ها برخوردار بوده‌اند و اقبال مردم هم موید آن است .
• اولین مناظره‌های انتخاباتی ما برمی‌گردد به سال ۸۸ که انصافا مناظراتی بسیار داغ و جنجالی بودند. مناظرات جذاب و پرهیجانی که دیگر هرگز تکرار نشد و با این‌که زمان زیادی از آن گذشته و مناظره‌های بسیاری بعد از آن‌ها اجرا اشده، مردم همچنان مناظرات مربوط به سال ۸۸ با اجرای دکتر رضا پورحسین را به‌خاطر دارند و اغلب مخاطبان آن برنامه‌ها را تنها مناظرات جان‌دار و تماشایی درطول تمام دوره‌ها می‌دانند. آیا شکل و فرمت دونفره برگزارشدن آن مناظره‌ها دلیل این ویژگی‌شان بوده یا عوامل دیگری؟ از این جهت که در دوره‌های بعد از آن دیگر، نه شاهد مناظره‌های دو نفره بودیم نه آن هیجان‌ها.
البته در دور دوم انتخابات اخیر هم شاهد دو نوبت مناظره دونفره و به تعبیر شما جنجالی بودیم اما در برگزاری برنامه‌های انتخاباتی قالب‌های متنوعی استفاده شد که منتهی به آگاهی مردم از شرح حال، گفتمان، نقدها و برنامه‌های نامزد شود .از سوی دیگر تلاش صدا و سیما در اجتناب از قربانی شدن آگاهی پیش پای غوغاسالاری درخور تحسین است .
• تفاوت شیوه برگزاری مناظره‌های گروهی و دونفره یا نقص و قوت‌های هرکدام چیست و کدام اصولی‌تر است؟
هر دو قالب مناسبند و تابع تعداد نامزدها، اما در مناظرات جمعی سرعت چرخش بحث، کند و مخاطب مردم هستند، حال آن‌که در روش دو نفره، مخاطب بیشتر رقیب و چرخش بحث تند است. اضافه کنم که تجربه میزگردهای انتخاباتی با حضور کارشناسان و سه رویکرد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی تجربه نو و بسیار موفقی بود.
• تجربه نشان داده که مناظره‌ها نیز مانند بسیاری از اتفاقات دوره‌ای مهم جوامع، در هرصورت حواشی و اعتراضات مختلفی را در پی خواهند داشت که شاید خیلی از آن‌ها بی‌اساس هم باشند. اگر اعتراضات تمام دوره‌هایمان را مرور کنید شاهد یک نقد همیشه تکراری خواهید بود. پس از وارد شدن انتقاد به اولین مجری مناظره کشور دکتررضا پورحسین، من‌باب سکوت و عدم ورود او به جنجال‌ها؛ مرتضی حیدری به‌عنوان مجری دوره‌های بعد انتخاب شد. درحالی‌که از اجرای وی نیز کاملا پیدا بود که اختیارات او در عمل کمتر هم شده و نقش مرتضی حیدری نیز تفاوتی با مجری دوره پیش نداشت و درنتیجه باز هم شاهد انتقادهایی به شیوه اجرا و بی روح و کم‌جان بودن آن بودیم. جالب این‌جاست که با تغییر مجری دوره اخیر و انتخاب مهدی خسروی، باز هم پس از اتمام مناظرات بسیار شنیده شد که امسال کم‌رنگ‌ترین اجرا نسبت به تمام دوره‌های پیش را داشته‌ایم و از تماشای مناظرات این استنباط می‌شده که در دوره‌های پیش، دست مجری‌ها بازتر بوه است. برداشت شما از تکرار شدن این نقد در هر دوره چیست؟ آیا رسانه ملی به عمد به دنبال ایجاد هیجان در مناظره‌ها نیست؟
گمان می‌کنم هیجان هدف مقدم رسانه ملی در فرایند مناظرات انتخاباتی نیست . ناگفته نماند که هیجان معلول آداب و عادات و رویکرد و روش نامزدهاست و رسانه سهم کمتری در آن دارد. اما مجریان ادوار مختلف هر یک وظیفه خطیر خود را به درستی انجام داده‌اند زیرا نقش تعریف شده برای مجری در مناظرات انتخاباتی حداقل مشارکت در بحث و حداکثر مراقبت است. به رغم آن که جناب دکتر پورحسین از مدیران و کارشناسان صاحب نظر بودند و جناب دکتر عابدینی نیز همچنین .گرچه در میزگرد فرهنگی به من اجازه داده شد تا گاهی به گفتگوها وارد شوم و بر برخی مطالب حاشیه بزنم اما به سبب پیشگیری از سوءتفاهم‌ها و ایجاد هزینه شخصی و رسانه‌ای اجتناب کردم و در تنها موردی که از من خواسته شد تا بر ادعای نامزد محترم حاشیه تکمیلی بزنم ایشان برنتافتند و من را به گوش کردن، عدم اظهار نظر و مداخله و تقسیم وقت توصیه کردند و صدا و سیما ناگزیر شد در مطلع مناظرات وظایف مجری را برای نامزدها شرح دهد. در مورد اجرای مهدی خسروی همکار و همنام محترم هم باید عرض کنم که او کاری دشوار را با اعتماد به نفس، تسلط و آداب‌دانی اجرا کرد که گواه حُسن انتخاب مدیران رسانه ملی است .
• البته سوال بنده صرفا درجهت علت‌یابی یک نقد تکراری بود وگرنه به‌هیچ‌وجه در سواد، تجربه و حرفه‌ای بودن مجریان مناظرات تمام دوره‌های گذشته شکی نیست. برای مثال دکتر پورحسین اولین فردی است که انتقاد اجرای آرام در مناظرات را داشته اما به‌شخصه اجرای او در مناظره‌ها را اجرایی حرفه‌ای، متین و بسیار کنترل‌شده می‌دانم. باز هم فارغ از عدم کتمان دانش، مهارت و حرفه‌ای بودن مجریان مناظرات تمام دوره‌های پیش؛ شما چه پیشنهادی برای صدا و سیما در جهت انتخاب مجری و همچنین برای خود مجریان در جهت موفق‌تر و تاثیرگذارتر بودن مناظره‌ها دارید؟
اساسا موضوع مجریان و اجرا در رسانه ملی نیازمند بازتعریف است .به نظر می‌رسد صدا و سیما برای اجرای صرف وجاهتی قایل نیست .به همین سبب کارشناسان، بازیگران، روحانیون، شاعران، کارگردانان و مانند آن، همه اجرا می‌کنند و گویی اجرا یک مهارت ابتدایی و عمومی است (چیزی در حد حرف زدن) که با پیوستن تخصص‌های دیگر وجاهت می‌یابد. مادام که این رویه معمول باشد مجریان نقش حداقلی خواهند داشت چه در مناظرات انتخاباتی چه در سایر برنامه‌ها.
• دقیقا درست می‌فرمائید؛ گویا در رسانه هنوز جایگاهی برای شخصیت مجری نیست و نمی‌توان او را همچون تهیه‌کننده، گریمور و … یک بخش مستقل دانست. برای مثال در طول تاریخ هرگز شاهد این نبوده‌ایم که در یک برنامه‌ای، یک بازیگر یا مدیرتولید یا… برود پشت دوربین فیلمبردار بنشیند و شروع کند به ضبط برنامه! درحالی‌که این اتفاق در اجرا به‌قدری درحال تکرار شدن است که بسیاری از افراد متخصص این حوزه درحال‌حاضر بیکار هستند. خصوصا از عملکرد برهه‌ای تقریبا یکساله چنین برداشت می‌شود که صدا و سیما قصد دارد برای جذب مخاطب از افراد چهره‌ای که تخصصی هم در این زمینه ندارند، استفاده کند و مجریان اصلی فعلا و تا زمان به حد نصاب رسیدن مخاطبان رسانه، به بایگانی سپرده شده‌اند!
اجرا یک حرفه فرهنگی و هنری است. مجریان افرادی حرفه‌ای هستند و باید واجد قابلیت‌هایی باشند که آنان را از دیگران متمایز می‌کند. این‌که اجرا گاه در حد حرف زدن‌های روزمره تنزل یافته، نیازمند بازنگری اساسی است. مجریان، بازیکنان فوتبال با قراردادهای میلیاردی نیستند که در دوره نیمکنشینی هم تامین باشند، غیاب مجری به معنای بیکاری و تحمل محرومیتهای معیشتی است و از طرفی موجب می‌شود نسل جدید مجریان، گاه اجرا را به عنوان امری تفننی و فوق برنامه پیگیری کنند، همین نکته کافی است تا دیگر انتظار ظهور چهره‌های کارآزموده و ورزیده یا مجریان حرفه‌ای نداشته باشیم.
• همین هم باعث شده که ما شاهد حضور مجریان نوپدید بسیار زیادی در صدا و سیما باشیم.
بله، دقیقا. از سوی دیگر تعدد و تقدم چهره‌های نوپدید به بهانه تنوع یا پذیرش کارشناسان در کسوت مجری به ساختار کیفی تولید حرفه‌ای برنامه آسیب می‌زند. مدیران شایسته آنانند که سرمایه‌های خود را بشناسند و به‌کار گیرند.
• همان‌طورکه در بین صحبت‌ها ذکر شد طبیعتا هر مناظره‌ای نقاط ضعف و قوت و اعتراض‌ها و حرف و حدیث‌های خودش را دارد، اما یک دوره‌هایی مانند مناظرات سال ۱۳۹۲ رکورددار بیشترین اعتراضات می‌شوند؛ هم از سوی مخاطبان و هم از سمت خود نامزدها؛ اگر این امکان وجود داشته باشد که شما آیتمی را به مناظره‌ها اضافه کنید، چه بخش یا آیتمی را اضافه می‌کنید تا هم مناظره‌ها گرم‌تر شود هم این اعتراضات کمتر؟!
ایدههای زیادی به ذهن متبادر می‌شود، مانند برگزاری نشست نامزد محترم و نمایندگان رسانه‌ها و از این دست که البته اتخاذ تصمیم درباره آن فقط در عهده صدا و سیما نیست و هزار و یک ملاحظه به میان می‌آید. به بیان دیگر می‌توان راهکارهای متعددی داد و حتما بسیاری از کارشناسان این راهکارها را ارائه داده‌اند، اما همه چیز با صدا و سیما و کارشناسان نیست و بسیاری از موضوعات جای دیگر تصمیم گیری می‌شود.
• شما در بین تجربیات ارزنده‌تان، اجرای مناظره‌های انتخاباتی رادیو در دوازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی و پنجمین دوره مجلس خبرگان را نیز برعهده داشته‌اید؛ از تفاوت‌های مناظره انتخاباتی رادیو و تلویزیون برایمان بگویید
در برنامه‌های گفتگومحور، رادیو و تلویزیون به یکدیگر شبیه‌اند، شاید همین امر موجب شد تا صدای مناظرات و میزگردهای انتخاباتی همزمان از رادیو نیز پخش شود. البته در رادیو به رویکردها و مضامین جذاب‌تری نیازمندیم تا برای شنیدن انتخاب شویم.
• تا به این‌جا سعی براین بود با سوالاتی تخصصی از حرفه‌ای که شما از اساتید و پیشکسوت آن هستید، بیشتر بدانیم، برای پرسش آخر قصد دارم یک سوال شخصی بپرسم، لازم نیست حتما نام ببرید! در طول اجرای میزگردهای فرهنگی انتخاباتی یا مناظره‌هایی که داشته‌اید، آیا پیش آمده که با برخورد یکی از کاندیدها، نظرتان درمورد آن کاندید و رای دادن به او تغییر کند؟!
خیر، در چنین موقعیتی نبوده‌ام و در هر میزگردی آرزویم این بود که نتیجه گفتگوها موجب افزایش سرمایه اجتماعی‌مان شود، اما احتمالا برای مردم و شنوندگان این گونه نبوده است و انتخاب‌ها از خلال میزگردها تغییر کرده است.
ندا روزبه
هنوز دیدگاهی منتشر نشده است