ماهنامه صبا
در این گزارش ماهنامه صبا به بررسی مجری‌های اصلی مناظرات تلویزیون پرداخته‌ایم.
مناظره‌های تلویزیونی انتخاباتی یکی از چالش برانگیزترین انواع برنامه‌های رسانه‌ای هستند. از آنجا که مناظره‌ها در خصوص مسائل حساس و مهم بین نخبگان جامعه، برگزار می‌شود، مدیریت صحیح اجرای مناظره‌ها ضروری است.
مناظره یکی از شیوه‌های مفید برای معرفی دیدگاه های مختلف به جامعه و فهم بهتر افکار عمومی از مسائل سیاسی و فرهنگی و اقتصادی واجتماعی است.
رعایت عدالت و بی‌طرفی مهم‌ترین ضرورتی است که مجری مناظره باید به آن توجه داشته باشد. طرفداران نامزدها انتظار دارند که مجری مناظره در زمان‌بندی و مواجهه با نامزدها عدالت را رعایت کند. تمامی رفتارها و گفتارهای یک مجری زیر ذره‌بین است و کوچک‌ترین بی‌عدالتی او توسط افکار عمومی رصد می‌شود.
مجری مناظره باید مراقب باشد نامزدهایی که با هم اختلاف نظر دارند، در چارچوب تعیین‌شده حرف بزنند و بحث‌ها را به حاشیه نبرند. همچنین زمانی که مباحث روی دور تکرار می‌افتد، مجری می‌تواند پرونده یک بحث جدید را باز کند. البته مجری باید حواسش به هیجان رقابت باشد و با توقف‌های بیجا این هیجان را نابود نکند. لزومی ندارد همه برنامه‌های مناظره یک مجری داشته باشد. یک مجری که کارشناس سیاسی است می‌تواند بخش سیاسی را اجرا کند و مجری-کارشناس اقتصادی می‌تواند عهده‌دار اجرای بخش اقتصادی شود.
پورحسین مجری خنثی
رضا پورحسین که سه دوره دو یا سه‌ساله مدیر شبکه چهار سیما بود و تا قبل از ۸۸ توانست پای بسیاری از هنرمندان را به تلویزیون و شبکه چهار باز کند، در مناظرات سال ۸۸ مجری اصلی بود.
او در خصوص شرایط سخت آن مناظرات در خرداد ۱۴۰۰ به باشگاه خبرنگاران جوان گفت: وقتی عزت‌الله ضرغامی رئیس آن روزهای رسانه ملی با من صحبت کرد پیش‌بینی می‌کردم که شرایط سختی را پیشرو دارم، اما تا این‌قدر را نه؛ شرایطی که به دلیل دوقطبی شدن جامعه اتفاق افتاده بود، این گفت‌وگوها را سخت‌تر می‌کرد، واقعاً فضای مناظرات سخت و بسیار حساس بود.
مجری مناظرات انتخابات ۸۸ سخت‌ترین مناظره را مناظره‌های احمدی‌نژاد دانست و تاکید کرد: سخت‌ترین مناظره ها، مناظره احمدی نژاد موسوی، احمدی نژاد کروبی و موسوی کروبی بود؛ به نظرم اجرای من به دلیل اینکه مطابق با آیین نامه بود به خوبی صورت گرفت در این گفت‌وگوها کاندیداها در بیان خود آزاد بودند و مجری لازم نبود در بحث‌ها شرکت کند، چون ممکن بود دخالت مجری در روند بحث اختلال ایجاد کند؛ مجری علاوه بر تنظیم زمان صحبت کاندیداها تنها جایی که می‌توانست دخالت کند درباره نامزدهای غایب بود که طبق قانون باید تذکر می‌دادم و در مناظرات سال ۸۸ یک مورد اتفاق افتاد؛ البته منطق هم اقتضا می‌کند که دو نفر درباره هم و اندیشه‌های هم صحبت کنند و درباره نامزد غایب صحبتی نشود. این آیین نامه قبل از مناظره‌ها به نامزدها اطلاع داده شده بود.
نکته مهم درباره پورحسین انتقاداتی بود که رسانه‌ها درباره نقش خنثی او مطرح کرده بودند. خیلی‌ها این مدیر رسانه‌ای را چون نقشی بر دیوار بی اثر و غیر زنده خواندند.
پورحسین بعدها در مصاحبه‌هایی درباره مناظره‌های ۸۸ گفته بود: «من اگر به مباحث ورود پیدا می‌کردم، جنجال بیشتر می‌شد؛ شما باید در آن فضا می‌بودید تا می‌دیدید که کار من بهترین کار ممکن بود. من در متن مناظره صحبتی نکردم اما در مجموع من به عنوان ناظری که می‌تواند فضا را آرام کند، حضور داشتم و قرار نبود وارد بحث شوم. اگر من وارد بحث می‌شدم، این مناظره به یک مناظره سه نفره تبدیل می‌شد و به همین دلیل است که نفر سوم نباید وارد بحث می‌شد.»
وی در پاسخ به این که در جریان شوخی‌هایی که بعد از جریان اجرای مناظره‌ها درباره او شد، هست؟ گفت: هم شنیدم و هم کاریکاتورهایم را دیدم. حتی فحش‌هایی که سایت‌های خارجی داشتند، یا شوخی‌ها و طرفداری‌هایی را که از من شده، دیده و شنیده‌ام. من کارم را درست انجام دادم و در آن فضای سنگین بهترین کار انجام شد، اما ممکن است دیگران سلیقه مختلفی داشته و اظهارنظر مختلف ارائه دهند که این اظهارنظرها می‌تواند حق همه باشد.
تجربه مناظرات سال ۸۸ و اتفاقاتی که در فضای سیاسی به وجود آمد منجر شد ساختار مناظرات انتخاباتی در انتخابات سال ۹۲ به کلی متحول شود. مناظرات انتخاباتی سال ۹۲ با حضور همه نامزدهای انتخاباتی برگزار شد. برمبنای تصمیم‌گیری کمیسیون تبلیغات انتخاباتی مقرر شد ۳ مناظره ۲۱۰ دقیقه‌ای با حضور همه نامزدهای انتخاباتی، در روزهای ۱۰، ۱۵ و ۱۷ خرداد ماه به صورت زنده از شبکه یک و راس ساعت ۱۶ برگزار شود. مجری این مناظرات تلویزیونی هم علی حیدری بود. مناظرات در سه سطح سیاسی، اقتصادی و فرهنگی برگزار می‌شد. البته مناظرات سال ۹۲ خالی از حاشیه نبود. در میانه مناظره ضمن مطرح کردن سوالاتی از کاندیداها تصاویری نیز به آنها نمایش داده می‌شد تا نظرشان را درباره آن مطرح کنند.
تصاویری مثل ساعت دیواری، زمین کشاورزی و معدن از جمله مواردی بود که به نامزدها نشان داده می‌شد. این روش برگزاری مناظره حتی انتقاد نامزدها روی آنتن زنده را به همراه داشت و نامزدهای انتخاباتی متفق‌القول معتقد بودند این روش برگزاری مناظره توهین به نامزدهای انتخاباتی است. این انتقادها منجر شد ساختار مناظرات انتخابات یک تغییر جزئی پیدا کند و انتشار تصاویر و پرسش از نامزدها درباره تصاویر، حذف شود. دکور مناظرات هم تغییر پیدا کرد. در مناظرات ۹۲ بحثی که میان قالیباف و حسن روحانی شکل گرفت، به‌عنوان یکی از به‌یادماندنی‌ترین بخش‌های مناظرات سال ۹۲ ثبت شد.
همچنین سال ۱۳۹۲ که دومین مناظره انتخاباتی با حضور هشت نامزد از تلویزیون پخش شد، اعتراض تعدادی از نامزدها را به خاطر رفتار محتاطانه، زمان و چالش کمتر و عدم اطلاع نامزدها و نمایندگان‌شان از ساختار مناظرات به همراه داشت.
مرتضی حیدری (مجری برنامه) درباره سبک برگزاری مناظره گفت: درباره نحوه برگزاری مناظره‌ها ۲۰ سناریو با کمک کارشناسان و استادان دانشگاه بررسی و در نهایت تصمیم‌گیری شده است.
حیدری بعدها درباره اجرای خود و تفاوتش با پورحسین گفت: مفهوم مناظره کاملا مشخص است و قرار نیست که ما یک مصاحبه کات به کات و پشت سرهم داشته باشیم. درواقع قرار است چالش داشته باشیم، منتها با رعایت قواعد و مقررات. بنابراین مجری مثل داور مسابقه فوتبال است که زمین مسابقه طراحی شده و قواعد این مسابقه هم نوشته شده است و داور، زمان و صحنه‌های این مسابقه را با قواعد و قوانین انطباق می‌دهد. هر جایی که حفظ قواعد و مقررات باشد اجازه می‌دهد کار پیش برود و هرجایی که افراد خلاف قوانین رفتار کنند، جلوی کار را می‌گیرد.
جای خالی حیدری ۹۲
سال بعد یعنی در سال ۱۳۹۶ سومین تجربه برگزاری مناظرات تلویزیونی با اولویت موضوع اجتماعی به نمایش درآمد. مرتضی حیدری که چهار سال پیش هم به عنوان مجری مناظرات انتخابات ریاست جمهوری انتخاب شده بود، دقیقه نود از سوی صداوسیما به عنوان مجری برنامه مناظره دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری معرفی شد.
در این دوره شش نامزد به رقابت پرداختند.
مجری مناظرات آن انتخابات هم مرتضی حیدری بود. جمعه ۸ اردیبهشت ۱۳۹۶ (مناظره اجتماعی)، جمعه ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۶ (مناظره سیاسی – فرهنگی) و جمعه ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۶ (مناظره اقتصادی) برگزار شد. اگرچه تلاش تلویزیون و مجری بر آن بود تا این مناظرات به حاشیه کشیده نشود، اما یکی از پرحاشیه‌ترین مناظرات تلویزیونی ریاست‌جمهوری بود.
مرتضی حیدری اجرای دوازدهمین و سیزدهمین دوره از انتخابات ریاست جمهوری را هم بر عهده داشت. روال این دوره از برگزاری مناظره‌ها هم به شیوه قرعه کشی پیش رفت.
حیدری در این مناظره‌ها به دلیل ساختار و نحوه برگزاری مناظره نمی‌توانست نقش تعیین کننده‌ای داشته باشد و فقط هنگام پایان وقت نامزدها با تشکرهای مؤکد از نامزدها خواستار پایان دادن به صحبت‌هایشان می‌شد.
مهدی مطهرنیا درباره اجراهای او می‌گوید: مرتضی حیدری ـ مجری مناظره‌ها ـ دارای سابقه بسیار زیادی است و به تبع یکی از مجریان باسابقه صداوسیما در چهارچوب اجرای مکانیکی و مجرب این نوع اجرا قرار می‌گیرد. او نمی‌تواند به عنوان یک کارشناس ـ مجری وارد عمل شود و توانایی‌ها و حتی استعداد خود را نیز در این زمینه به نمایش بگذارد؛ لذا این معنا بیشتر در پاسخ به این پرسش پیش می‌آید که آیا مجری نقش اجرا را دارد یا تنها به نوعی به یک ابزار در جهت انتخاب پرسش شونده و طرح پرسش بر اساس گوی‌های ظرف تبدیل می‌شود؟ این مساله تا حدود زیادی روی اجرا تاثیر می‌گذارد.
بخشی از ایرادات به چارچوب تعریف شده برمی‌گشت که مجری فقط زمان را اعلام می‌کرد. مرتضی حیدری نیز از تیغ تند انتقادات مصون نماند و حتی لقب‌هایی عجیب درباره‌اش به کار برده شد.
خسروی مجری متفاوت
بعد از گذشت ۲ سال و ۹ ماه و ۱۶ روز از تشکیل دولت سیزدهم به دلیل سقوط بالگرد حامل رئیس جمهور در ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳ سید ابراهیم رئیسی به شهادت رسید و کشور با انتخابات زودهنگام مواجه شد.
۲۶ خردادماه بالاخره مجری این دوره از مناظره‌های انتخاباتی نامزدهای ریاست جمهوری مشخص شد و اجرا به مهدی خسروی رسید.
پیش از مهدی خسروی نام مهدی مهدی قلی به عنوان یکی از جدی ترین گزینه‌ها برای اجرای مناظره‌ها مطرح بود که در سه دوره اخیر انتخابات ریاست جمهوری یعنی سال ۹۲، سال ۹۶ و سال ۱۴۰۰ به عنوان مجری ذخیره در استودیوی برگزاری مناظره‌ها حضور داشته است.
مهدی خسروی سال‌ها گویندگی بخش خبر و اجرای گفت‌وگو های خبری و سیاسی تلویزیون را بر عهده داشته است.
خسروی از همان دقایق ابتدایی برنامه، تمجید شد و موج تحسین‌ها تا پایان ادامه داشت. خبرگزاری تسنیم پس از نخستین اجرای او نوشت: «مهدی خسروی با ورودهای بهنگام و پرسش‌های بجای خود حین گفت‌وگوی دو نامزد، کوشید تا مناظره حال و هوای چالشی و مخاطب‌پسندتری پیدا کند و در مسیر کسالت‌افزایی پیش نرود.»
او سوالات مختلف را محترمانه و بدون تپق پرسید و در عین حال حواسش بود که انتقادی‌ترین پرسش‌ها، حساسیت نامزدها را به همراه نداشته باشد. خود می‌دانید که او، مجریِ سوالاتی است که در یک اتاق فکر طراحی شده است.
سابقه فعالیت متمادی در شبکه خبر، او را بر موضوعات مختلف مسلط کرده و از این روست که نه گرفتار تپق می‌شد و نه اشارات مکرر از طریق گوشی، او را سردرگم می‌کرد. تلاش برای ساده‌سازی مسائل برای همه اقشار مخاطبان به همراه بیان سلیس در یک برنامه ملتهب، از دیگر امتیازات این مجری است.
از دیگر مشخصه‌های قابل تحسین اجرای خسروی، عدم سوگیری نسبت به یک نامزد است. او نه فقط حواسش به شیوه طرح پرسش‌ها بود که هیچگونه اکتی در چهره و بدنش ایجاد نشد. خسروی طی سال‌ها فعالیت، صاحب این بینش و درک شده که مجری در چنین مواردی باید «صورت سنگی» باشد و زبان بدن خود را کنترل کند.
سوالات را بدون تغییر لحن و چهره، تکرار می‌کرد. خسروی هم در دور اول مناظره و هم در دور دوم، در عین جدی بودن، لبخند را به تناوب بر لب می‌آورد و خود را آرام نشان می‌داد.
هنوز دیدگاهی منتشر نشده است