ماهنامه صبا
در این گزارش ماهنامه صبا مروری بر مهمترین مناظره‌های انتخابات ریاست جمهوری داشته است.
مناظره‌ها بخشی از فرایند دموکراتیک در انتخابات ریاست‌جمهوری به شمار می‌آیند. طی مناظره‌ها، فرصتی برای نامزدها پیش می‌آید تا سیاست‌ها و همچنین دغدغه‌های خود را برای رای‌دهندگان به نمایش بگذارند. یکی از کارکردهای اصلی مناظره‌ها، آگاهی‌رسانی و اطلاع‌رسانی برای رای‌دهندگان است. از طرف دیگر، این مجادله‌ها میان نامزدها، فرصتی فراهم می‌آورد تا رای‌دهندگان نامزدها را با یکدیگر مقایسه کنند و تصمیمی آگاهانه بگیرند. کسانی‌که قرار است رای بدهند، از این مسیر با میزان آمادگی و اطلاعات هر یک از نامزدها آشنا می‌شوند. در مناظره‌های انتخابات ریاست‌جمهوری، نامزدها هم این فرصت را دارند که به افکار عمومی مطابق میل خودشان شکل بدهند. آنها می‌توانند لحظاتی به یادماندنی خلق کنند و جملاتی بگویند که بابت همان یک جمله، از حمایت اکثریت برخوردار شوند. در عین حال، عملکرد ضعیف هم می‌تواند منجر به از دست آرایشان در میان مردم شود.
نگاهی به تاریخ نشان می‌دهد که مناظره‌ها همیشه نقشی کلیدی در فرایند انتخابات ریاست‌جمهوری ایفا کرده‌اند و گاهی برای همیشه سرنوشت نامزدها را تغییر داده‌اند. نقش رسانه‌ها و به طور ویژه، تلویزیون در فرایند مناظره‌های انتخابات ریاست‌جمهوری قابل انکار نیست. تلویزیون می‌تواند به افزایش شفافیت در این فرایند کمک کند تا رای‌دهندگان با تماشای مناظره، از دریچه آگاهی، تصمیم‌گیری کنند.
فن بیان و هوشمندی از جمله مواردی هستند که طی فرایند مناظره، سرنوشت نامزدها را تعیین می‌کند. نامزدها می‌توانند از این طریق به رای‌دهندگان نشان دهند که مشارکت سیاسی و مدنی چه اهمیتی دارد و تا چه اندازه می‌تواند روی سرنوشت رای‌دهندگان اثر بگذارد.
مناظرات تلویزیونی انتخابات ریاست‌جمهوری در تمام کشورهایی که انتخاباتی ازاین‌دست دارند یکی از جذاب‌ترین و گاه پربیننده‌ترین برنامه‌های تلویزیونی است. یکی از شاخص‌ترین آنها مناظرات رؤسای جمهور ایالات متحده امریکا است. شاید جنجالی‌ترین مناظره اخیر بین دونالد ترامپ و هیلاری کلینتون بود. در ایران نیز یکی از جذاب‌ترین بخش‌های انتخابات در دو دهه گذشته مناظرات زنده تلویزیونی بوده است که اجرای آن با صداوسیما به‌عنوان نهاد رسانه‌ای حاکمیتی و ملی است.
اهمیت مناظرات ریاست‌جمهوری در ایران تا جایی است که عده‌ای از رأی‌دهندگان منتظر می‌مانند و بعد از مناظرات تصمیم خود را می‌گیرند. به‌غیراز نامزدها مجری مناظرات هم همیشه یکی از ارکان اجرا و برگزاری بوده است. مجریانی که از بدنه صداوسیما انتخاب می‌شوند و برای برقراری عدالت در حق هر یک از نامزدها نقشی جدی دارند. اینکه مجری تمایل به فرد و جریان خاصی نداشته و بتواند بی‌طرفانه یک مناظره را به پایان ببرد از اهمیت بالایی برخوردار است.
برخلاف بسیاری که اولین مناظرات ریاست جمهوری در امریکا را متعلق به سال ۱۹۷۶ و بین نیکسون و کندی می دانند باید گفت که اولین مناظره جدی بین نامزدهای ریاست جمهوری امریکا در سال های ۱۸۵۰برگزار شد، آن هم بین آبراهام لینکلن و سناتور استفان ای داگلاس که یک مناظره چهره به چهره بود و بدون هیچ ناظری برگزار می‌شد. شیوه برگزاری این مناظره به این شکل بود که نامزدها با باز کردن هر مبحث یک سخنرانی یک ساعته داشتند و بعد از آن طرف مقابل برای پاسخگویی و مطرح کردن همان موضوع یک سخنرانی یک ساعت و نیمه!
اما بسیاری مناظرات جدی کاندیداهای ریاست جمهوری امریکا را با مناظره بین ریچارد نیکسون و جان اف کندی به خاطر می‌آورند؛ مناظره ای که در سال ۱۹۷۶در شبکه NBCواشنگتن و با اجرای فرانک مک گی برگزار شد. این مناظره بعدها به یکی از پربیننده‌ترین مناظرات تاریخ امریکا تبدیل شد. ناکامی نیکسون در این مناظرات به قدری تلخ بود که نامزدهای دوره‌های بعدی انتخابات ریاست جموری امریکا به مدت ۱۶ سال از برگزاری آن سر باز زدند و این مناظرات در امریکا به پخش نشد. حتی یکی از این افراد خود نیکسون بود که در سال ۱۹۶۸با برگزاری مناظره انتخاباتی مخالفت کرد و اتفاقا همان سال هم به عنوان رییس جمهور ایالات متحده امریکا انتخاب شد.
شاید جالب باشد که بدانید بیشتر کسانی که در مناظرات امریکا مورد هدف قرار می گیرند آن دسته از مخاطبان و مردمی هستند که رویکردی خنثی نسبت به احزاب دارند؛ یعنی مشخصا طرفدار حزب خاصی نیستند و هیچ تصمیم مشخصی برای انتخاب رییس جمهور ندارند. شیوه پرسیدن سوالات در مناظرات امریکا الگوهای متفاوتی دارد؛ به شکلی که در یک مناظره سوالات به صورت مشخص توسط یک یا چند ژورنالیست ناظر مطرح می شود و در یک مناظره دیگر هم سبک برنامه به شکلی است که نه تنها مجری که حتی تماشاگران هم می‌توانند از نامزدهای حاضر سوال بپرسند. اما جذاب‌ترین بخش این مناظره‌ها، گفتگوهای رودررو و دو طرفه است.
این کشور را هم می‌شود جزو قدیمی‌ترین کشورهایی دانست که برای انتخابات مناظره تلویزیونی برگزار می‌کردند. قدمت و تاریخ برگزاری مناظرات تلویزیونی در کشور فرانسه به چیزی حدود ۴۰ سال قبل برمی‌گردد. مناظراتی که می‌شود گفت به غیر از یک دوره در بقیه ادوار به صورت مرتب توسط نامزدهای انتخاباتی این کشور برگزار شده است تا مردم فرانسه بعد از دیدن هر مناظره بر اساس تحلیل‌ها و برآیندهای خودشان به نامزد منتخب رای دهند؛ اما نکته جالب توجه درباره مناظره‌های فرانسوی این است که این کشور تا سال ۲۰۱۷ تقریبا همه مناظرات را به یک شکل برگزار می کرده است یعنی دو نامزد نهایی به گفت‌وگو با یکدیگر می‌پرداختند، ولی در سال ۲۰۱۷ تمامی نامزدهای اصلی در مناظره انتخاباتی این کشور حاضر شدند؛ تقریبا چیزی شبیه به مناظراتی که در سال ۹۲ در صدا و سیمای کشور خودمان برگزار شد.
انتخابات در انگلستان به صورت پارلمانی برگزار می‌شود، یعنی به این شکل که مردم مستقیما به نخست وزیر رای نمی‌دهند بلکه آنها به نامزدهای موردنظرشان برای نمایندگی در مجلس عوام اقدام به رای گیری می‌کنند. در بریتانیا نخست‌وزیر معمولاً از بین رهبران یکی از دو حزب کارگر بریتانیا و یا حزب محافظه کار که دارای اکثریت در انتخابات شده‌اند از طرف مجلس عوام به ملکه معرفی و سپس انتخاب می‌شوند. با همه این‌ها بر خلاف تصور اکثریت، قدمت سن و سال برگزاری مناظره‌های تلویزیونی در انگلیس به سال‌های دور بر نمی‌گردد تا جایی که عمر پخش برنامه‌هایی از این دست در رادیو و تلویزیون بریتانیا چیزی کمتر از هفت سال است. این در حالی است که تا سال ۲۰۱۰ هیچ کدام از نامزدهای حزب کارگر و محافظه کار برای انتخابات پارلمانی کشورشان حاضر به شرکت در این دست مناظره ها نبودند و با آن به مخالفت می‌پرداختند. مناظره‌هایی که در چند سال اخیر در بریتانیا برگزار شده است در قالب سه برنامه با موضوعاتی درباره سیاست داخلی، سیاست خارجی و اقتصاد بوده است به شکلی که سوالات مناظره توسط تماشاچیان حاضر در استودیو و ببیندگان تلویزیونی مطرح می شده و هر کدام از نامزدها برای پاسخگویی به هر سوال یک دقیقه فرصت داشته‌اند.
روسیه هم قطعا یکی از چند کشوری است که انتخابات ریاست جمهوری آن می‌تواند روی روابط بین الملل در دنیا تاثیر گذار باشد. طبق شواهد در تاریخ سیاست روسیه اولین مناظرهایی که در این کشور برگزار شده است مربوط به سال ۱۹۸۹ بوده که بعد از آن در سال‌های ۹۱ و ۹۳ هیچ مناظره‌ای در این کشور شکل نگرفته است. اگر نگاهی به تاریخ روسیه بیندازید خواهید فهمید که یلتسین اولین رئیس جمهوری بوده است که از شرکت در این برنامه ها خودداری کرده است. جالب است بدانید که بعدها در روسیه این طور مرسوم شده که به جای شخص کاندیدا نماینده قانونی و رسمی او در مناظره شرکت می‌کرده، البته در دوره‌های مختلف می‌توانید افرادی مثل میخائیل پراخاروف را پیدا کنید که در سال ۲۰۱۲ خودش شخصا برای شرکت در مناظره‌ها حضور پیدا کرده است. ناگفته نماند که در دوران پوتین قانونی تصویب شده که می‌گوید تمام نامزدهای انتخاباتی در سطوح مختلف به جز انتخابات ریاست جمهوری موظف به شرکت شخص خودشان در مناظرات شدند.
تاریخچۀ مناظره‌های تلویزیونی در ایران نشان می‌دهد که نخستین مناظرۀ تلویزیونی، به یکسال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، یعنی سال ۵۸ برمی‌گردد که در آن، شهید بهشتی و نورالدین کیانوری دبیر کل حزب توده ایران، در مقابل یکدیگر قرار گرفتند. در آن مناظره، شهید بهشتی در دفاع از اندیشه اسلامی، با کیانوری، نمایندۀ تفکر مارکسیستی به بحث و گفت‌وگو پرداخت.
پس از آن، در انتخابات هفتم ریاست جمهوری هم در سال۷۶، چهار نامزد حاضر در آن دوره از رقابت‌ها؛ یعنی آقایان علی اکبر ناطق نوری، محمد خاتمی، علی اکبر ری شهری و رضا زواره‌ای، دور یک میز در برابر یکدیگر و در مقابل چشم بینندگان تلویزیون قرارگرفته بودند. اما سال ۸۸ مناظرات رودررو و بی‌تعارف باب تازه‌ای را در موضوع انتخابات در تلویزیون باز کرد.
سال ۸۸ عزت‌الله ضرغامی رئیس وقت صدا و سیما برای اولین بار خبر از برگزاری مناظره انتخاباتی در تلویزیون داد. پیش از انتخابات ۸۸ فیلم‌های تبلیغاتی نامزدها از تلویزیون پخش می‌شد و نمایندگان نامزدها با هم مناظره می‌کردند؛ اولین و پرحاشیه‌ترین مناظرات انتخاباتی بین ۴ نامزد ریاست‌جمهوری (مهدی کروبی، محسن رضایی، محمود احمدی‌نژاد و میرحسین موسوی) در خرداد ۸۸ رخ داد، طوری که برای انتخابات سال ۹۲ مسئله اصلی این بود آیا مناظرات تلویزیونی با همان کیفیت یعنی برنامه زنده و مناظره دونفره پخش خواهد شد. این به یکی از اصلی‌ترین مسائل و چالش‌های پیش‌روی رسانه تبدیل شد چرا که مناظره تلویزیونی بین میرحسین موسوی و محمود احمدی‌نژاد بر اساس اعلام رسمی ۵۰ میلیون بیننده داخلی و ۱۵۰ میلیون مخاطب خارجی داشت. آن مناظرات سطوحی از سیاست ایران را دچار دگرگونی عمیق کرد.
نسیم عزیزی
هنوز دیدگاهی منتشر نشده است