مجلات هنری ویترین فرهنگی کشور هستند

در این گزارش ماهنامه «صبا» درباره دیدگاه و نظرات اهالی فرهنگ نسبت به چرایی حذف نشریات و اثربخشی آن‌ها پرداخته‌ایم.

---

نشریات فرهنگی از دیرباز تا اکنون همواره از تشخص و هویتی منحصربه فرد برخوردار بوده‌اند. کمااین‌که درطول این سال‌ها، کم نبوده‌اند نشریاتی که نه‌تنها به رسالت آگاهی‌بخشی خود وفادار بوده که توانسته‌اند محمل مناسبی برای پرورش اهل قلم و فرهنگ هم باشند. اما درسال‌های اخیر، به دلایل مختلف نشریات فرهنگی به حاشیه رانده شده‌اند، گرانی کاغذ، هزینه‌های سنگین چاپ و نشر، نبود فرهنگ مطالعه عمومی، سقوط تیراژ و… بعضی از دلایلی است که بر روی نشریات نیز تاثیر زیادی گذاشته است. با این حال در چنین شرایط دشواری، مجموعه وصف صبا سیزدهمین سال فعالیت خود را آغاز کرده است. آنچه در پی می‌آید دیدگاه و نظرات اهالی فرهنگ نسبت به چرایی حذف نشریات و اثربخشی آن‌ها است. در این گفتگو هوشنگ اعلم روزنامه نگار پیشکسوت، نادر مشایخی، آهنگساز و رهبر ارکستر، پوران کاوه، شاعر و مترجم، علی عزتی موسس انجمن هنرمندان خودآموخته، هادی مرزبان، نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر و حسین محجوبی، هنرمند نقاش پیشکسوت حضور داشتند.

امروز اغلب مردم به شکل کپسولی اطلاعات مورد نیاز خود را مرتفع می‌کنند

هوشنگ اعلم سردبیر نشریه «آزما» درپاسخ به این سوال که چرا در دوره فعلی دیگر شاهد شکوفایی نشریات مانند یکی دو دهه گذشته نیستیم می‌گوید: من هم با این مسئله موافقم که دهه ۷۰ و ۸۰  دوره طلایی نشریات فرهنگی بود و مخاطبان زیادی داشت. البته فراموش نکنیم که درآن دهه‌ها نشریات فرهنگی آمیخته به مسائل سیاسی بودند ولی هرچه جلوتر رفتیم، این فضا کمرنگ‌تر شد. گسترش فضای مجازی هم به این مسئله کمک کرده  تا مردم به سادگی و سهولت اطلاعات موردنظر خود را به دست بیاورند که من به آن اطلاعات کپسولی می‌گویم. معتقدم آنچه از اینترنت به دست می‌آید بیشتر جنبه خلاصه‌خوانی دارد.

این استاد پیشکسوت روزنامه نگاری اضافه می‌کند: تمام این‌ها دست به دست هم داده است تا اکثر مردم به سمت مطالعه نروند و به قولی همه‌مان امروز تبدیل به اقیانوس‌های دو سانتی‌متری شده‌ایم و اینترنت باعث شده تا درهر شاخه‌ای، از پزشکی گرفته تا مسائل دیگر اطلاعات داشته باشیم، درحالی‌که این معلومات عملا مفید نیستند و حتی نمی‌شود نام مطالعه به آن داد.

اگر کسی طالب دانستن باشند به سمت مطالعه نشریات فرهنگی می‌رود

این روزنامه‌نگار پیشکسوت ادامه می‌دهد: دراین شرایط نشریات هم  تاثیر گذشته را از دست داده‌اند، حالا بماند که مسائل اقتصادی هم در رکود نشریات بی‌تاثیر نبوده است.

وی تاکید می‌کند: زمانی  نشریات  فرهنگی به مثابه یک تریبون بود تا مخاطبان از وقایع فرهنگی هنری مطلع شوند، ولی امروز به دلیل فضای مجازی، کارکرد نشریات ازاین جهت کمرنگ شده است. هرچند معتقدم، اگر کسی طالب دانستن باشند به سمت مطالعه نشریات فرهنگی می‌رود تا وسعت دید خود را افزایش دهد.

سردبیر نشریه آزما می‌افزاید: ضمن این که هیچ‌وقت فضای مجازی را رقیب نشریات ندانسته‌ام، آنچه بیش از هرعامل دیگری باعث رکود نشریات شده، تاحدودی ممیزی است و دیگر شرایط اقتصادی که طبعا بر قیمت کاغذ و خدمات چاپ هم تاثیرگذاشته است. ولی من ناامید نیستم و براین باورم که فرهنگ بالاخره راه خود را می‌یابد و این شرایط موقتی است، فقط باید دوام بیاوریم و حداقل وظیفه خود را در زمینه فرهنگ انجام دهیم، چرا که در همین شرایط هم هستند فرهنگدوستانی که با تمام توان خود در میدان ایستاده‌اند و پا پس نکشیده‌اند و ما نمونه‌های این مدیران و دلسوزان را همچنان می‌بینیم.

نشریات فرهنگی اعلان‌هایی هستند که درانتخاب اتفاقات فرهنگ و  هنر جهت می‌دهند

نادر مشایخی، آهنگساز و رهبر ارکستر نیز درباره کارکردها و اثربخشی‌های نشریات فرهنگی می‌گوید: مهم‌ترین کار یک نشریه فرهنگی این است که خبر از رویدادهای مختلف در شاخه‌های فرهنگی و هنری می‌دهد و به تفسیر و تشریح این رویدادها، نقد و بررسی آن‌ها و معرفی استعدادها می‌پردازد و این نکته از جهات مختلف حائز اهمیت است. نه فقط برای کسانی که به پیگیری رویدادهای فرهنگی علاقه‌مندند که حتی آن دسته از افرادی که اتفاقات حوزه فرهنگ را دنبال نمی‌کنند هم اهمیت دارد، چون با خواندن نشریات فرهنگی می‌توانند دریابند که در کدام منطقه چه برنامه‌ای درحال برگزاری است و از جذابیت‌ها آگاه شوند.

این استاد حوزه موسیقی اضافه می‌کند: به‌ویژه نقش نشریات فرهنگی برای کسانی که در شهرستان‌های دور زندگی می‌کنند اهمیت زیادی دارد. به‌عنوان مثال، خود من آدمی نیستم که به خودی خود به تماشای هر نمایشگاه یا تئاتری بروم، ولی همین که می‌شنوم یا در خبرها می‌خوانم که بعضی از تئاترها و نمایشگاه‌ها به دلایل مختلف با اقبال بیشتری از سوی مخاطبان روبه‌رو شده‌اند حتما به تماشای آن رویداد می‌نشینم.

مشایخی در ادامه این گونه توضیح می‌دهد: نشریات فرهنگی درواقع اعلان‌هایی هستند که به عامه مردم در انتخاب هرکدام از اتفاقات فرهنگ و  هنر جهت می‌دهند و همین جهت دهی به تنهایی می‌تواند اهمیت والای این نشریات را نشان دهد. امیدوارم که شاهد گسترش بیشتر این نشریات باشیم و آن‌هایی که هنوز در این حوزه فعال هستند، ناامید نشوند و با دلگرمی به کارشان ادامه دهند.

بیماری کرونا عامل مهمی در رکود نشریات فرهنگی بوده است

پوران کاوه، شاعر و مترجم هم با اشاره به رکود نشریات و ماهنامه‌های فرهنگی معتقد است: به نظرم درکنار استقبال مردم از فضای مجازی، درسال‌های اخیر بیماری کرونا نیز عامل مهمی در رکود نشریات فرهنگی بوده است.

این مترجم تاکید می‌کند: به‌ویژه این که دوران کووید طولانی شد و بسیاری از شاخه‌های فرهنگی از جمله تئاتر، سینما، موسیقی و… دچار آسیب جدی شدند و دراین بین نشریات هم ازاین مسئله مستنثی نبودند. البته ناگفته نماند که بعداز به پایان رسیدن دوره کرونا، کتاب و نشریات دوباره مورد توجه مردم قرارگرفت و از همه مهم‌تر، امروز شاهد گرایش  نسل جوان به سمت مطالعه نشریات هستیم.

وی نیز با اشاره به موضوعات مالی و اقتصادی به عنوان یک چالش بسیار مهم اضافه می‌کند: هرچند  مشکلات مالی و اقتصادی مانع ازاین می‌شود که نشریات به شکل ثابت مانند اقلام اساسی در سبد خانوار جایی داشته باشند.

لذت ورق زدن مجله و کتاب جایگزینی ندارد

این هنرمند نقاش اضافه می‌کند: تصورمی‌کنم اگر  قیمت نشریات تعدیل شود شاید دراین صورت، زمینه برای گرایش مخاطبان بیشتر به این حیطه هم افزایش یابد.

کاوه می‌افزاید: پرواضح است که لذت ورق زدن مجله و کتاب جایگزینی ندارد. ضمن این که به اعتقاد من نشریات کاغذی و کتاب هرگز تاریخ مصرف ندارند و دوران آنها حتی باوجود نفوذ تکنولوژی هم پایان نمی‌یابد.  چون مخاطب همواره به مدد خواندن کتاب و نشریات کاغذی یک ارتباطی انتزاعی با حال و هوای درونی یک اثر پیدا میکند که این ارتباط با هیچ چیز دیگری حتی رنگ ولعاب فضای مجازی قابل ‌قیاس نیست.

انتشار اخبار امیدوارکننده می‌تواند در رونق نشریات فرهنگی موثر باشد

این شاعر معاصر در پاسخ به این سوال که چه راه‌کاری باید اندیشیده شود تا نشریات فرهنگی رونق گذشته را بازیابند اضافه می‌کند: طبعا هرچقدر که محور نشریات را جریان‌های سازنده و امیدوارکننده تشکیل دهند نظر مردم نسبت به این حیطه جلب می‌شود و تهیه این دست از نشریات علاقه‌مندی بیشتری ایجاد میکند.

وی تاکید می‌کند: به‌خصوص این که در شرایط فعلی، اخباری هم که درفضای مجازی درمعرض دید قرار می‌گیرد ناامیدکننده و تلخ است، بنابراین رویکرد نشریات فرهنگی به سمت تهیه مطالب امیدوارکننده می‌تواند بیش از پیش درجذب مخاطب موثر باشد.

وی یکی از شروط اقبال بیشتر به نشریات مکتوب و بویژه ماهنامه‌ها را اصلاح قیمت و کمک وزارت ارشاد خوانده و می‌گوید: گاه در مواقعی با نشریاتی مواجه می‌شویم که قیمت بالایی دارند، به نظرم اگر بشود که ازاین نظر تعدیلی در قیمت نشریات صورت بگیرد و متناسب با قدرت خرید مردم عرضه شود، فروش ببیشتری خواهد داشت و در ازای آن، وقتی  تعداد بیشتری از یک نشریه به فروش برسد ضرر قیمت پایین آن جبران خواهد شد.

نشریات فرهنگی لایه‌های پنهان یک جامعه هستند

این شاعر با بیان این که نشریات فرهنگی همواره مانند لایه‌های پنهان یک جامعه هستند که رشد می‌کنند و با نگاه به اهداف مردم پیش می‌روند می‌گوید: نشریات از دیرباز تاامروز چشم و گوش هر جامعه‌ای هستند و فردای انسان معاصر را می‌سازند، به بیان ساده‌تر، نشریات نقش زیادی در سعادت یک جامعه دارند، بنابراین باید به این مسئله توجه داشته باشند که از درج مطالب ناامیدکننده پرهیز کنند. آنچه مسلم است این که نشریات فرهنگی چراغ‌هایی هستند که ولو کمرنگ، می‌توانند تا ژرفنای سیاهی‌ها پیش بروند و آگاهی بخش باشند. در عین حال باید همان تعداد محدود مجلات فرهنگی که باقی مانده مورد حمایت جدی قرار گیرد که توانسته در این شرایط باقی بماند و چراغ نشریات را روشن نگه دارد.

رسانه‌ها به لحاظ کمی و کیفی از جایگاه ارزشمندی برخوردارهستند

علی عزتی موسس انجمن هنرمندان خودآموخته نیز می‌گوید: نشریات فرهنگ و در کلیت، رسانه‌ها به لحاظ کمی و کیفی از جایگاه ارزشمندی برخوردارهستند، به گونه‌ای که هرکدام از آنها می‌توانند حضور جدی و سرنوشت سازی را برای تبادل نظر و اتفاقات خوب فرهنگی رقم بزنند. هرچند بعضی از رسانه‌ها و نشریات فرهنگی که از تعداد کمی هم برخوردار نیستند به آن شکلی که باید از تداوم و پویایی برخوردار نیستند.

وی با بیان اینکه نشریات را باید تقسیم بندی کرد می‌گوید: از نظر من نشریات به دو گونه تقسیم می‌شوند: یکی نشریاتی که تقریر کرده و فقط به بازگوکردن آنچه هست بسنده می‌کنند و دیگری نشریاتی که به تحلیل و بررسی وقایع فرهنگی می‌پردازند. درست است که هردوی این‌ها در راستای یک هم‌افزایی مشترک حرکت می‌کنند و هردو دغدغه‌مند هستند و تلاش می‌کنند تا دریچه های نوینی را رو به هوای تازه سمت وسو بدهند، اما نشریات گروه دوم بسیار ارزشمند هستند و باید مورد حمایت جدی‌تری قرار گیرند.

این اندیشمند می‌افزاید: در عین حال به گمان من هر نشریه‌ای باید چکیده حافظه فرهنگ و هنر تاریخ کشور خود باشد. خاستگاه این مسئله هم تعالی بخشی انسان فرهنگی است. درمجموع، انسانی‌های فرهنگی عاملان تغییر در جوامع هستند و با قلم خود به سوی کشف قلمروهای ناشناخته می‌روند. رسانه‌ها در ساحت فرهنگ و هنر به شفای کودک درون انسان می‌پردازند و این نکته‌ای ارزشمند است که نمی‌توان به سادگی ازکنارش گذشت.

همان تعداد نشریات باقی مانده فعلی هم در حد و بضاعت خود نقش کاتالیزور را درجامعه ایفا می‌کنند

عزتی اضافه می‌کند: نشریات از گذشته‌های دور تاامروز جایگاه ویژه‌ای داشته و دارند و انسان از زمانی که به تصویر کردن دیوارنگاره‌ها روی غارها می‌پرداخت تا امروز همواره به مکتوبات نیازمند بوده است.  یکی از پارامترهایی که انجمن هنرمندان خودآموخته به آن باور دارد هم رسالت نشریات فرهنگی است که همواره در جهت اطلاع رسانی، پیشتاز بوده‌اند. هرچند امروز تعداد نشریات فرهنگی به نسبت گذشته به تعداد معدودی رسیده است که آن هم دلایل خودش را دارد. بااین‌حال، همان تعداد نشریات باقی مانده فعلی هم درحد و بضاعت خود، نقش کاتالیزور را درجامعه ایفا می‌کنند و چندان که اشاره کردم، تعالی‌بخش آرمان‌های انسانی هستند که این آرمان‌ها با هربار انتشار این نشریات تجلی می‌یابد.

نشریات فرهنگی در طول این سال‌ها سهم به سزایی در انعکاس اخبار حوزه تئاتر ایفا کرده‌اند

هادی مرزبان، نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر هم معتقد است: بدیهی است که نشریات فرهنگی درطول این سال‌ها سهم به سزایی را در انعکاس و بازتاب اخبار حوزه تئاتر ایفا کرده‌اند. چه بسا اگر نشریات نبودند، حق بعضی از آثار تئاتری به درستی ادا نمی‌شد و مخاطبان به تماشای آن اثر نمی‌نشستند.

این هنرمند پیشکسوت با بیان اینکه حذف محدود مجلات باقی مانده می‌تواند آثار سوء بسیاری را در جامعه فرهنگی و هنری برجای بگذارد، می‌گوید: ازاین رو، می‌توان نشریات فرهنگی را ویترین کل حوزه فرهنگ قلمداد کرد که فقدانشان باعث می‌شود تا فاصله عمیقی میان مردم و هنرمندان به وجود بیاید.

مرزبان اضافه می‌کند: همین موضوع نشان می‌دهد چقدر مجلات باقی مانده علیرغم دشواری‌ها حضور ارزشمندی دارند و باید برای بقای آن‌ها کوشید.

اگر در یک جامعه فرهنگ مورد حمایت قرار بگیرد، نیمی از مشکلات مرتفع خواهد شد

حسین محجوبی، هنرمند نقاش پیشکسوت هم از دیگر هنرمندانی است که با مشارکت دراین گزارش در پاسخ به کارکردهای نشریات فرهنگی می‌گوید: من همیشه به فرهنگ باور داشته‌ام و معتقدم اگر در یک جامعه فرهنگ مورد حمایت قرار بگیرد، نیمی از مشکلات مرتفع خواهد شد. در نتیجه، نشریات فرهنگی هم از جایگاه مخصوصی برخوردارند، چرا که نبود این نشریات، جامعه را با ناآگاهی و نادانی روبه‌رو می‌کند.

این هنرمند با اشاره به دشواری‌هایی که مجلات فرهنگی هنری با آن روبه‌رو هستند می‌افزاید: اگرچه نباید فراموش کنیم که درشرایط فعلی داشتن نشریه با مشکلات زیادی توام است؛ به خصوص این‌که امروز گوشی‌های هوشمند فرصت مطالعه عمیق و دقیق را از اغلب مردم گرفته و همه چیز به جستجوهای شکسته بسته در اینترنت محدود شده است. درکنار این‌ها، گرانی کاغذ هم دراین سال‌ها عاملی شده است تا بعضی از نشریات روبه تعطیلی بروند. امروز تعداد کمی از نشریات فرهنگی سراپا مانده اند و تلاش می‌کنند به هرزحمتی که هست به حیات خود ادامه دهند. امیدوارم روز به روز برتعداد این نشریات افزوده شود.

آزاده صالحی